A dúbida

Vendo este filme a un fícalle máis claro aínda canto se podía facer para que as persoas pensasen, cavilasen, a través do cinema, sen deixaren por iso de entretérense emocionándose. Non é frecuente esta combinatoria, especialmente no caso dos produtos USA. Tamén resulta estraño que, nos tempos actuais, se nos sitúe perante un ambiente católico confesional e, sen saír del filosófica ou ideoloxicamente, acedamos a un contraste de perspectivas morais que non só provoquen dúbida respeito de como avaliar unha relación humana, senón que sutilmente se nos indique cal é a forma máis comprensiva e piadosa de comprendela. Refírome a A dúbida (Doubt), de John Patrick Shanley, autor tamén da obra na que se fundamenta o filme, coa que gañou o premio Pulitzer e un premio Toni na súa adaptación teatral. Esta orixe literaria, transformada-sintetizada logo para os cenarios, desemboca nun filme depurado na súa estrutura, cheo de contrastes expresivos e reveladores, con diálogos precisos e substanciosos e cunha ambigüidade aparente, perante a cal os espectadores acaban por reaxir con xuízos que os retratan, sen seren quen de reaxir contra o filme. Non hai máis que ver as críticas dos usuarios en Filmaffinity, un bo botón de mostra sobre como anda a mentalidade social en materia de prexuízos morais, de intolerancia.

Como case todo o cinema USA de cualidade, A dúbida colócanos nun lugar e tempo precisos: a parroquia de San Nicolás no Bronx, en 1964, concretamente no ambiente dun colexio católico, rexido con criterios autoritarios e represivos pola súa directora, a irmá Aloysius Beauvier, interpretada por Meryl Streep. En certa maneira, un símbolo da educación fundamentada no medo ao castigo e na intolerancia que fai sospeitosa calquera posición permisiva ou comprensiva. Prefire que sexa a imaxe de Pío XII a que presida a aula, que non a de Xoán XXIII, ancorada así nun pasado ríxido sen as posibilidades abertas na Igrexa Católica. Frente a ela, o pai Flynn, interpretado por Philip Seymour Hoffman, representa unha posición máis tolerante, escéptica e próxima aos rapaciños e rapaciñas, aos que intenta comprender e amparar dentro das estritas normas do colexio. O primeiro alumno negro do colexio, Donal Millar, conta cunha atención especial do crego, que responde a unha necesidade afectiva do neno. Esta atención especial, comentada pola irmá James, interpretada por Amy Adams, unha especie de novicia imatura, inocente pero educada na sospeita, serve de pretexto á directora para comezar unha campaña contra Flynn acusándoo de abusar do alumno. Desde a súa única convición moral, recorrendo mesmo á mentira para atacar o que considera un crime ominoso, logra o seu obxectivo: o crego pide o traslado a outra parroquia. Acabamos sabendo que hai no seu pasado algún pecado, do que se tiña confesado. Nada máis. O resto é a dúbida para os espectadores.

Porén, cómpre fixarse no núcleo central do filme: a conversa entre a nai do neno e a directora, que a acompaña pola rúa até o lugar onde traballa. Fronte ás insidiosas e perturbadoras palabras da irmá Aloysius, a serenidade da nai negra traballadora só suplica que o neno non sexa expulsado do colexio, para non perder a prometedora posibilidade de ascenso social: o aceso posterior a un Instituto de cualidade; desvela que o pai do neno malla nel como castigo polo que considera desviacións antinaturais da afectividade polo crego e que o seu fillo necesita dun home, se é culto mellor, que o ampare e queira, como o padre Flynn. Velaiquí a única verdade obxectiva. Os feitos e as necesidades. A perspectiva que se nos propón, por enriba da dúbida, da sospeita. Non en balde, nun final seguramente algo artificioso, pero moi didáctico e simbólico, tamén Aloysius acabará por ser vítima da angustia da dúbida sobre a veracidade das súas acusacións. A cámara irase desprazando desde abaixo cara ao ceo para que a contemplemos abrazada, por primeira vez o contacto físico, coa irmá James, xa máis madura e sen medos, após a necesaria confesión, sentadas nun banco no patio-xardín totalmente nevado. O triunfo da piedade, o triunfo da comprensión.