A Roberto Robert, redactore 
          da Discusión, a quen lle gustan
          os contos i o gallego.

                     I
      Aló no currunchiño máis hermoso
que a luz do sol na terra alomeara,
veiga frorida e prado deleitoso
que aos campiños do Edén se acomparara;
aló onde o Sar soberbo e caudaloso
parace que se dorme e que se para
(tan maino corre antre a robreda escura),
alí naceu Vidal o sin ventura¹.

                    II
      ¡Que reposo! ¡Que luz…! ¡Que garruleiro
brando cantar dos váreos paxariños
cando ó salir do sol polo quinteiro
douraba fontes, lagos e campiños!
¡Que libre respirar…! ¡Que placenteiro
ir e vir dos cabirtos xuntadiños!
¡Que frescas, que polidas, que galanas
iban co gando as feitas aldeanas!

                   III
      Nunca o rumor do mundo corrompido,
nunca da louca sociedá as vaidades,
nin brillo dos honores fementido
foran trubar tan doses soledades.
Ceo azul, sol de amor, campo frorido,
santa paz sin remorso nin saudades,
horas que van mainiñas camiñando:
tal alí tempo e vida iban pasando.

                    IV
      ¡Como o ventiño da mañán pirmeiro
no seio das rosiñas se dormía,
e cal dempois toliño e rebuldeiro
polo espaso inmensísimo subía,
e volvendo a baixar murmuradeiro
por enriba das chouzas rebulía,
nas aliñas levando o fume leve
que en trubias ondas a subir se atreve!

                     V
      ¡E como ó medio día, fasta o río,
brisas, aires, pradiños e arborado
pousaban calorosos e sin brío
cal viaxeiro sedento e fatigado;
e como da serán o alento frío
de arrulos misteriosos impregnado,
con pasiño lixeiro se achegaba
i aire, río e floriñas axitaba!

                    VI
      Pasiño a paso a traballada xente
dos campos ás chousiñas se volvía,
mentras no lar o pote sarpullente
cas ricas verzas a cachón fervía.
As fabas i as balocas xuntamente
co touciño sabroso nel se vía
en compaña amigabre e farturenta
que alegra, que convida e que sustenta.

                   VII
Dempois a frugal cea, ó cariñoso
resplandor do luar claro e soave
iban gozar ó enxido de reposo
co avó, que a longa historia contar sabe.
O rosario da Virxe proveitoso
logo rezaban con asento grave,
i alma e corpo tranquilo se dormía
esperando o folgor do novo día.

                  VIII
      Todo era paz e amor i augua serena,
todo era craro azul no firmamento,
nin houbo alí a soberba que envenena;
nin vano goce, nin fatal tormento,
nin louco rebuldar, nin fonda pena,
nin baixo aborrecido pensamento,
vidiña tan risoña atormentaba,
pois dose e mainamente se folgaba.

                    IX
      Naide naquel lugar probe se vira,
que uns ben i outros non mal foran vivindo,
i un que afroxa de máis i outro que estira,
fóranse acomodando e repartindo.
Ningún da negra fame a man sentira
o seu peito fortísimo oprimido,
no máis que a desdichada criatura
que se chamou Vidal o sin ventura.

                     X
      Orfo ende que nacera, a sorte triste
déralle por herencia o desconsolo,
coa negra soledá, que ó probe asiste;
naide na terra se topou tan solo
de canto en polvo terrenal se viste
inda correndo un pólo i outro pólo,
que era probe e dorido antre os doridos
e afrixido antre os tristes afrixidos.

                    XI
      Tiña por casa un cortelliño escuro,
tiña por leito o chan humedecido,
por cubirtor a neve e o vento duro
que entraba polas fendas arresido.
Tiña o sustento escaso e mal seguro
que dan de porta en porta ó que é perdido,
que así lle din con bulra non escasa
ó que por probe neste mundo pasa.

                   XII
      En jamás o infeliz decir poidera
"¡Esto que teño é meu!", que a sorte dura
n’inda, por conceder, lle concedera
un pouco de querer ou de ternura,
nin un pouco de amor, que donde houbera
pobreza, e soledade e desventura,
groria, dicha e querer correndo pasan
i a entradiña da porta non traspasan.

                  XIII
      Sempre por dicha pra Vidal había
caldo e máis pan nalgún lariño alleo,
i a máis a caridá non se estendía,
qu
e fora un mal matarlle outro deseo.
Que si a cousas mellores se afacía
i outro váreo comer i outro recreo,
traballo lle custara a bon seguro
comer dempois verciñas e pan duro.

                   XIV
      Tal conta a xente corda se botaba
con parsimonia concensuda e grave,
e refráns sabios con afán buscaba
dos que din "Nunca dés do que ben sabe."
I o compango Vidal nunca probaba,
porque era a sobriedá santa e saudabe,
según a xente de poder decía,
anque ela ben folgaba e ben comía.

                    XV
      Cando dos porcos a matanza viña,
¡que amabre chamuscar nas limpas eiras
ó despertar da fresca mañanciña…!
¡Que alegre fumo antre olmos e figueiras
olendo a cocho polos aires viña!
¡Que arremangar das nenas mondongueiras!
¡Que ir e vir dende o banco hastra a cociña!
I aló no lar, ¡que fogo!, ¡que larada!,
¡que rica e que ben feita frixolada!

                   XVI
      Fígado con cebola ben frixida
i unha folliña de laurel cheirosa,
que inda a un morto ben morto dera vida
de tan rica, tan tenra e tan sabrosa.
Raxo en sorsa cun cheiro que convida,
i a sangre das morcillas sustanciosa
en fregada caldeira rebotando,
a que fagan morcillas convidando.

                  XVII
      Cuadro tan agradabre e farturento
por toda a vecindá se repetía
con garular, e risa, e gran contento,
que suceso tan grande o requería.
Mais, por que lle sirvise de tormento,
sólo na chouza de Vidal n’había
nin porco, nin mondongo, nin fartura,
que era todo nubrado e desventura.

                 XVIII
      Nas frías pedras do seu lar sentado,
tan váreo movemento contempraba
de negra soledade acompañado:
naide á festa do porco o convidaba.
Que era probe Vidal i era olvidado,
i a presensa dun probe alí estorbaba;
por eso entre suspiros repetía:
"¡Ai, quen fora riquiño un soio día!"

                   XIX
      Tales eran decote os seus deseos,
mais nunca, ¡triste sorte!, se cumprían;
e todos, todos de miseria cheos,
anos tras anos sin cesar corrían.
Xa era vello Vidal, i os duros ceos
de tan negro sufrir non se doían,
que inda o porco Vidal nunca probara,
nin naide a tal festiña o convidara.

                    XX
      Tal como era costume, a rica proba
veciños con veciños se trocaban
(inda hoxe esta costume se ronova),
mais a Vidal veciño non chamaban,
que fora indina misturanza boba
ir a dar donde daïva non topaban,
e por eso Vidal, probe coitado,
nunca catou morcilla o desdichado.

                   XXI
      Mas, ¡ai, pícaro mundo!, ¡mundo aleve!,
¿quen de teus pasos e revoltas fía?
¿Quen afirmar empávedo se atreve
que non se pode a noite tornar día?
¿Quen en tempo tan rápido e tan breve
ós conocidos de Vidal diría
que aquela triste homilde criatura
iba nadar en ondas de ventura?

                  XXII
      ¡I así pasou…! Que Aquel que todo mira
aló da inmensa e trasparente esfera
donde cos astros sentellantes xira,
misericordia de Vidal tivera,
o torpe olvido dos podentes vira
i a pena de Vidal compadecera,
e co seu brazo misterioso e forte
trocou dun sopro a temeraria sorte.

                XXIII
      Tal polas portas de Vidal entrara
como en campo sedente farto río,
aló de Cais harencia que envidiara
o máis encopetado señorío.
Hucha de ouro ós seus ollos ralumbrara
dándolle desvareo, e risa, e frío,
sendo tamaña a dicha que sentía,
que o corasón con ela non podía.

                XXIV
      Dempois chorou, sorreu, bicou a terra
inda polo seu pranto humedecida,
e canta dicha a humanidade encerra
verteuse do seu peito escandecida.
Logo, volvendo en si, casi se aterra
de ver ventura tan sin par cumprida,
e postrado ante Dios fervente ora
i o seu misterio portentoso adora.

                   XXV
      Cumprido este deber, Vidal, reposto
de sorpresa tan grave e prasenteira,
ponse limpio, amañado e ben composto,
coa graciña de Dios por compañeira.
Cal se adimira de o mirar tan posto,
cal lle di que é galán por derradeira,
i, anque calvo quedou como San Pedro,
dinlle que ten risado pelo negro.

                 XXVI
      Chámalle aquel "amigo", ¡cousa rara!,
que antes "¡Vidal!" con sorna lle desía,
i outro lle volve pracenteiro a cara
que nantronte o carís lle retorsía.
Tal miniña de velo se trubara,
tal outra xunta del se revolvía,
e seica non faltou quen lle dixera
que feito como un santo se volvera.

                XXVII
      Que é triste o rostro da mortal pobreza
que entre ximidos e dolores nace,
i hastra a hermosura vén cando riqueza
co seu mirar risoño nos comprace;
presta o diñeiro encanto e gentileza,
i un Dios o mesmo demo se tornase
si tomando a figura de banqueiro
remexese diñeiro e máis diñeiro.

               XXVIII
      Estos misterios son… eu me confundo
i en vano os espricar me propuñera;
pero Vidal, filósofo profundo,
que, anque xamais nos libros deprendera,
a conta propia deprendeu no mundo,
non de mudansa tal se sorprendera,
que aló no seu caletre a adiviñara
cando en ser rico con afán soñara.

                 XXIX
      Por eso recibu con cortesía
recrebos, agasaxo e comprimento,
que un tras outro homildoso lle facía,
escoria vil do humano sentimento.
El a baixesa deles comprendía,
i anque vano nin torpe pensamento
contra xentiñas tales meditaba,
forte e seria lisión darlles pensaba.

                  XXX
      Unha mañán a un santo e bon suxeto
un quiño lle mercou, ¡soberbo quiño!,
tan níveo, tan plantado e tan repleto
cal nunca o vira tal ningún veciño.
Era curto de perna, o lombo neto,
do rabo hastra a cabeza redondiño,
i o coiro tan graxento relusía
que mesmo de manteiga paresía.

                 XXXI
      "¡Alabado sea Dios!, ¡Dios cho bendiga!,
¡San Antonio cho garde!"; así escramaban
mentras que o cocho a paso de formiga
i o seu dono Vidal serios pasaban.
A falarlle a Vidal cada un se obriga,
que ó porco xa mortiño contempraban
e n’era de perder tan bon bocado
polas mans de Vidal morto e salgado.

                 XXXII
      Logo o berrido do infeliz pasente
que sofre co coitelo morte dura
fender os aires no lugar se sente,
pouco a pouco a gorxiña queda muda,
o suspiro postrer soa estredente,
a sangre corre, o matachín xa suda,
e naquel grave e quírtico momento
é o porco vida e mundo e pensamento.

                XXXIII
      O difunto alí está repantrigado,
cunha cebola na entraberta boca
(que inda parés que a come o desdichado);
pero non o chorés, que a el solo toca
dormir sono tan triste descuidado,
pois as iras do inferno non provoca,
nin groria ten nin porgatorio ardente;
el dormirá insensible eternamente.

                XXXIV
      Non cabe en si Vidal de tan contento,
o cheiriño do porco lle enlouquece,
que entre os porcos nacidos é un portento
aquel que antre seus ollos aparece.
Certa satisfación, certo contento
no rostro dos presentes resplandece,
que mesmo quer dicir en lenguax mudo:
"¡Este si que che é un porco repoludo!"

                 XXXV
      Mais co cocho Vidal soio se encerra,
mentras que a xente aturrullada mira…
Cal se pasma, cal bufa, cal se aterra,
que nunca tal naquel lugar se vira,
cal outro lle xurando eterna guerra,
das voltas que dá o mundo se adimira,
pois que nunca en xamais nengún veciño
lle batera ca porta no fociño.

                XXXVI
      Era aquel un rifar desesperado,
pero Vidal o xordo se facía;
a noite enteira se pasou cerrado,
i ó arbor primeiro do siguente día,
cun varal de morcillas ben cargado,
que a pouco de cargado se rompía,
apareceu lavado e reverendo,
a todos co seu porte sorprendendo.

               XXXVII
      El dereitiño ó seu facer marchaba
con paso despacioso camiñando,
e un sorrir nos seus labios se atopaba
que antroido iba dicindo ou contrabando.
Dempois, con voz que ás xentes atroaba,
foise de porta en porta perguntando:
-¿Déronlle aquí morcillas de Vidal?
-¡¡¡Aquí non!!!- -¡Pois adiante co varal!

               XXXVIII
      Así as chousas correu unha por unha
i o varal inteiriño inda se vía;
que un triste si non respondeu ningunha
de cantas en redondo requería.
Ríndose en tanto a falsa de fertunha
con sonsa voz de bulra repetía:
-¿Déronlle aquí morcillas de Vidal?
-¡¡¡Aquí non!!!- -¡Pois adiante co varal!

---

                XXXIX
      Vidal morreu, i o tempo foi pasando,
braso que os duros mármores arrasa,
antre helados escombros enterrando
do bon Vidal
a solitaria casa;
mais sempre esta historiña foi quedando;
inda hoxe mesmo por proverbio pasa,
e cando o nome de Vidal se invoca,
muda sole quedar máis dunha boca.



¹Eu ben sei que en rigor estas octavas non son en maneira algunha a glosa dun cantar, e que mellor e con máis propiedade podía chamarse conto; pero como polo de ahora non penso facer en gallego negún libro de contos póñoo aquí, unha vez que nestes cantares tratei de pintar as costumes dos nosos probes aldeáns, e sirven estas octavas pra dar a conocer unha das máis antiguas e máis usadas. Sempre me conmoveu o relato de este conto sencillo, patriarcal, e por eso decidinme a versificalo contando ca benvolencia dos lectores. ¡Son tantos os desdichados a quen nas nosas aldeas non se ofrece a proba do porco, e que soñan co día en que, como Vidal, poidan decir aos seus avaros veciños: ¡Adiante co varal…!