Caderno Xeral

Vai para un mes entrei en contacto coa Directiva do Patronato da Cultura Galega de Montevideo e puiden comprobar en carne propia o importante traballo que as e os que se declaran galegos voluntariamente realizan para manter viva a memoria e o coñecemento da súa nación de orixe. Estes días coñecémonos e intercambiamos temores, preocupacións e as firmes determinacións que nin os deseños máis ruíns para o noso futuro conseguirán que abandonemos. Falan con orgullo dunha biblioteca de 10000 volumes e de ser unha das entidades galegas centradas exclusivamente no traballo cultural. Traen canda elas un libro do Manuel María, Versos pra cantar en feiras e romaxes, que debeu publicarse en Montevideo e que tiña por obxecto contar a verdade do país. Está ilustrado por Seoane. Cóntanme entón que hai uns días fotografaban o portal da casa en que vivira Seoane. Uns mozos preguntáronlles o porqué de retratar aquel lugar vulgar e elas explicaron o motivo. Desoladas comprobaron non só que os mozos non sabían quen era Seoane, senón que tampouco lles importou grande cousa. Pobre impresión a que a elas e nós mesmos nos produce esta anécdota ilustrativa que tanto se repite, e a conversa flúe preguntándonos sobre como pode ser posíbel que se ignore tanto do que somos, que a miles de quilómetros aqueles que xa non naceron na nación da súa estirpe saiban moito máis de nós mesmos, entendan moito mellor tantas cousas. Hai un dito que o ilustra. O certo é que cómpre querer ver e oír, amarnos a nós mesmos. E armarnos cos versos dos poetas nestes días escuros, mentres agardamos o peso da gadaña, dispostas a parar o seu gume de odio.

Marta Dacosta, 28 de decembro de 2009

Xa está aquí.
Chegou.
2010.
Cento e vinte e cinco anos após a morte de Rosalía. Ano de Novoneira. Centenario do nacemento de Carvalho Calero e Luís Seoane.
E tamén do máis esplendoroso avistamento desde a terra do cometa Halley.
2010: The Year We Made Contact
O ano en que tomamos contacto. Contacto coas teorías do plurilingüismo do sr. Feijoo, do sr. Vázquez, do sr. Lorenzo, da sra. Lago, do PP. A trindade lingüística do sistema educativo. Tres linguas distintas mais só unha verdadeira: a que utiliza o sr. Feijoo como delegado rexio falando da indivisibilidade de España; a que utiliza o sr. Arcebispo de Santiago para abrir a porta santa co seu martelo de prata; a que utiliza maioritariamente a administración de xustiza; a que utiliza cada vez máis a CRTVG.
2010: The Year We Made Contact
O ano en que se obriga os centros educativos a utilizar o español cos órganos da Administración do Estado, radicados fóra da comunidade autónoma, cando mesmo nos podemos dirixir en galego a institucións europeas. Curiosa maneira de exercer os nosos dereitos.
2010: The Year We Made Contact
O ano en que os centros  educativos  deberán presentar  un horario semanal equilibrado de materias impartidas en galego, castelán e lingua(s) estranxeira(s),como se dunha dieta alimentar se tratar.

2010: The Year We Made Contact
O ano en que se regulamenta expresamente contra o galego.
2010: The Year We Made Contact
O ano en que tomamos contacto, agora si, coa verdadeira imposición, aínda que para iso haxa que prostituír as palabras democracia ou liberdade.

O ingreso de Manuel Rivas na Real Academia Galega é unha boa nova. Galiza, nestes tempos que corren, está necesitada de escritores que non deserten dos compromisos básicos: a defensa de Galiza como pobo, como nación; o dereito á existencia da nosa lingua e a súa identificación como propia; o respeito por quen, de formas diversas pero ben intencionadas, traballa politicamente a prol destes compromisos. Por circunstancias históricas, a nosa cultura, nomeadamente a nosa literatura, ocupou un papel senlleiro como símbolo e síntoma da consciencia nacional. Desde a súa autonomía artística, foi parella ao impulso ideolóxico, social e organizativo que reivindicou a nosa diferencia, a nosa existencia específica. Este paralelismo non ten desaparecido totalmente tampouco nos últimos tempos, malia a pretensión infantil de quen aparenta vivir unha situación normal.

A anormalidade caracteriza, hoxe tamén, a Real Academia Galega, non tanto por ser un cenáculo de sospeitosos, como lle gorentaría ao bo Rivas, senón máis ben por custarlle achar unha ubicación natural e positiva. Leva mal posicionarse con acerto na dialéctica de tensión entre o poder político e económico hexemónico, como mínimo nada entusiasta da nosa lingua e da nosa cultura, e os esforzos sociais e populares a prol delas, maioritariamente vinculados a unha causa nacionalista. Paradoxo e contradición que, para ben e para mal, foi progresivamente medrando nun marco autonómico con organismos e institucións públicas ou semipúblicas destinadas teoricamente a promoveren e ampararen a lingua e cultura de nós. Todas elas están moi condicionadas por un oficialismo que, alén dunha forte dependencia española, preme para a adaptación a unha concepción marxinal da cultura galega, no canto de asumila como plenamente nacional. Aparentemente contentes con controlar e xestionar esta leiriña do marco autonómico, certo corporativismo universitario, algunhas editoriais e moitos escritores, máis ou menos, inseridos na tradición piñeirista conformaron o holding oficial da cultura galega. Tamén as maiores eivas e limitacións da Real Academia Galega actual proveñen de aquí. Paira aínda a tendencia ao sectarismo indisimulado contra o discrepante, mesmo após a morte ( Carvalho Calero), ao elitismo de raíz académica universitaria (canto filólogo corporativista excluinte!!), á zunía ignorante contra os que non forman parte do holding ( escritores independentes ou de clara militancia nacionalista prática?)

A presidencia de Barreiro resultou, malia grosas contradicións e incomprensións, a aparición dunha raiola de luz, certa naturalidade de trato con todos, seguramente pola súa proclividade popular e o seu coñecemento da historia de Galiza. Foi ás veces cauteloso e mesmo contemporizador de máis cos inimigos da nosa lingua. Pero non se deixou abafar totalmente polos prexuízos institucionais nen de grupo. Non era un sectario confesional do holding. Esperemos que o sucesor avance máis, porque cómpre osixenar a Academia, actuando con sentido de país, non de clan, superando o corporativismo e o elitismo sectario. Il será premonitorio o ingreso de Manuel Rivas co seu espírito de comprensión e respeito desde unha compenetración tallante coa idea de que Galiza existe e de que a nosa lingua é insubstituíbel como ferramenta para todos os usos?. Nunca se caracterizou por teimas nen por proclividades a desacreditar, nas súas colaboracións xornalísticas, a compatriotas que, con acertos e erros, se identifican e serven ao pobo galego. Non é amigo de leiriñas nen de pauliñas contra os xa demonizados polo poder, concretamente os nacionalistas actuantes, escritores ou non, polo feito de séreno?

Lóxico que o futuro presidente sexa un escritor acreditado e recoñecido. Sen dúbida, Méndez Ferrín éo. Fronte ás descualificacións tan anti-democráticas como puerís dalgún comentarista pola súa ideoloxía, diremos que, na súa esencia, é coincidente coa que debe fundamentar a Real Academia Galega da Lingua. Non virán dela os perigos para un bo funcionamento da institución. En todo caso, terá que superar prexuízos, resistencias, rutinas, que o poidan confundir ou ancorar no corporativismo elitista ou na zunía sectaria. Malia ás forma esotéricas e ás veces pretensamente irreverentes, sempre se identificou co holding. Esperemos que a súa presidencia represente unha vontade nacional, de irmandade, de avance para a lingua e a cultura do país, de respeito polos esforzos, incluídos os políticos, de todos os que acreditamos na capacidade e no futuro do pobo galego, en particular da nosa lingua?

Até hai pouco vivimos, no tocante ao futuro das nosas Caixas de Aforros, unha auténtica comedia de enredo. Agás o BNG, cunha opción clara desde o inicio do actual proceso, os demais permanecían nunha indefinición calculada. Parecían contentarse con que o paso do tempo fixese irreversíbel unha opción deseñada fóra, en Madrid, ao gosto do Banco de España, do bipartidismo español, dos directivos de FUNCAS, entre outros. Era un secreto a voces que o futuro de Caixa Galicia se vinculaba a Caixa Madrid e o de Caixa Nova a Caixa Astur e Caixa Murcia. Porén, o presidente da Xunta mantíñase no mutismo, na pasividade, á marxe, pretextando que unicamente o criterio de solvencia e a despolitización debían fundamentar o resultado. O PSOE disimulou mal as súas contradicións. Axiña, por boca de José Blanco, nunha desas visitas de ministro da Corte, sentenciou que a mellor galeguidade se expresa cando saímos fóra. Falando con realismo, cando nos pomos ao servizo de outros.

 No plano político, as iniciativas do BNG, nomeadamente a súa proposta de Lei de Caixas no Parlamento Galego, tornaron difícil a indefinición de Feijóo e disparatou aínda máis a incongruencia de Patxi Vázquez. De forma inesperada, o PP, após considerala primeiro improcedente, acabou aceitando a toma en consideración da iniciativa lexislativa do nacionalismo, para o seu debate urxente. A seguir, de forma protocolaria e intencionada, o Presidente da Xunta decidiu encabezar, aparentemente, a opción a prol dunha fusión de Caixa Galicia con Caixa Nova, como preferíbel á fusión con Caixas alleas, en nome precisamente de manter a sede aquí e de contar con poder financeiro galego. Intelixentemente comprendeu que, coa dialéctica política que se estaba a crear, unha posición de clara submisión ás fusións externas evidenciaría, de maneira grave por intelixíbel para un amplo sector social, as súas dependencias de deseños madrileños nocivos para Galiza. Esta traizón teríalle custos eleitorais, afondando xustamente na tese, consoante coa súa política lingüística, de que o PP é un partido anti-galego. Unha certa clarificación tardía e á forza ten chegado. Afortunadamente os sindicatos, coa súa clara opción a prol da fusión interna, coas lóxicas prevencións sobre o impacto laboral, cumpriron un papel louvábel. A verdade é que o enredo inicial se está agora mudando nun acoutado histerismo tráxico-cómico protagonizado polo inefábel Abel Caballero, empeñado en emular, cun noxento localismo viguista, o podre coruñesismo vazquista. Claro que, segundo oufano declara, ten a certeza de que o Goberno español se encargará, decreto-lei en man, de abortar unha solución galega. ..A fusión, que nunca poderá ser máis que un acordo entre iguais, contribuiría á conformación dunha consciencia galega por enriba dos penosos localismos que nos abafan?

Hai un feito elocuente e contundente. A fusión interna non gosta nada a Mafo. Xa chamou discretamente a Raxoi, a quen tampouco gosta. Como non gosta nen a Rato, nen a Montoro, nen a Quintás e a moitos máis dos que andan no choio. Non gosta en Madrid, goberno incluído, que xa se expresou a través do emisario de Palas, antes, e ameaza cunha nova Lei de Caixas estatal, agora. Mais, por que só cabrea desta maneira a hipótese dunha fusión interna galega, mentres son toleradas, e mesmo impulsadas polo Banco de España, as andaluzas, cataláns ou castelán-leonesas? Cavilemos. Galiza non pode nen debe acreditar na súa potencialidade, incluída a que provén do seu aforro. Non debe reaxir en chave nacional. Debe seguir sendo colonia da Corte. É probábel que o PP galego estea a facer un paripé, unha simulación (intentámolo, pero non houbo maneira) para ficar absolto de responsabilidade; é posíbel que acabase por asumir unha fusión interna agora para favorecer a externa máis tarde. Algo comezaremos a detectar nas súas emendas á Lei de Caixas do BNG e no debates conseguintes. Porén, é positivo que, maioritariamente e no plano das ideas, perante fusións inevitábeis, se opte, desde o poder político polas internas como única forma de manter a sede aquí, contar con poder financeiro propio e polo ao servizo da nosa economía. Obxectivamente, unha confrontación coa centralización, a bancarización e a privatización que, á longa, se perseguen. Tamén é unha oportunidade para unha verdadeira democratización. Aproveitémola.

Dispoñámonos para a seguinte fase. Esta primeira xa non foi como eles a tiñan deseñado. O que queda por andar vai estar condicionado tamén pola nosa capacidade política, pola nosa consciencia colectiva. Foi Feixóo quen se tivo que aproximar á posición do BNG, enunciada con clareza, após debate interno non exento de dificultades, desde hai tempo polo noso portavoz Guillerme Vázquez. Seguramente non perseguimos o mesmo obxectivo final. Mais só a fusión interna permitiranos dar as seguintes batallas, práticas, non só ideolóxicas, desde as institucións políticas e desde a sociedade galega a prol da necesidade de contar con entidades de crédito de nós…

Quen era Cándida Rodríguez? Nada sei dela. Mais estou practicamente segura de que esta muller traballaba noite e día por sacar adiante os seus fillos, no campo e na casa, arrincando da terra os froitos da súa suor, traballo polo que logo aínda tería de pagar unha cantidade da colleita.

Cándida Rodríguez, da familia dos Fontáns, morreu asasinada o 28 de novembro de 1922 por disparos da Garda Civil. Aconteceu en Sobredo, durante a concentración de labregos e labregas que acudiron en apoio de Ignacio Gómez a quen lle estaban a embargar as terras que traballaba. Cándida debía ter uns trinta anos e dous fillos e, na altura, estaba preñada do terceiro. Non dubidou en mostrar o seu apoio a un compañeiro labrego vítima dun sistema inxusto, e pagou a súa determinación coa vida.

Hoxe, oitenta e sete anos despois, aínda sinto a súa carraxe, a dor de reunir os mellores froitos da leira para pagar o foro mentres os nenos roían pan de boroa para escorrentar a fame. Chégame a súa ira xustificada ante a agresión da Garda Civil aquel día de novembro. E case oio a súa voz cando, antes de morrer, se dirixe á avoa de Xosé Piñeiro: "Vaite Inocencia, vaite, que eu para min xa levei".

"¿Nai galega que diche a sangre xenerosa para calmar a sede rabiosa da Impiedade, nos agros de Sobredo froreceu unha rosa¡! Ardente e sanguiñenta, agoira Libertade!" Con estes versos Cabanillas lembraba aqueles acontecementos de Sobredo. Os versos parecen referirse á inminente publicación do Decreto-Lei de 25 de xuño de 1926 (ano en que se publica este poema) que ía permitir que os labregos fosen donos das terras que traballaban, e deste xeito recollen que o sangue cruelmente derramado en Sobredo foi semente que fixo andar a roda do tempo.

En xullo de 1922 os labregos e as labregas reuníranse en Tui no Congreso Agrario. Alí toman a decisión de se mobilizar e, como medida de presión para esixir a eliminación do sistema foral, acordan que non se pagarán os foros.

Ignacio Gómez, labrego de Guillarei, leva adiante o acordo congresual e négase a pagar os foros das terras que el traballa. Entón o día 28 de novembro de 1922 preséntase en Sobredo o xuíz acompañado da Garda Civil, veñen a lle embargar as terras.

Un mozo do mesmo barrio apúrase a tocar as campás da igrexa e todos os veciños e veciñas corren cara a Sobredo para acudir, segundo eles cren, a un lume. E era, era o lume da inxustiza que abría as súas enormes fauces disposto a devorar vidas.

A Garda Civil ameaza os veciños e non dubida en disparar contra deles. Así morre Venancio González. Xaquín Estévez, que viña co seu carro como tantos outros días, deixou o cabalo parado e achegouse a ver o que pasaba. A Garda Civil instouno a que abandonase o lugar "aquí non tes nada que facer", mais Xaquín négao, os foros son tamén o seu problema, o que está a acontecer tamén vai con el. Logo dirían que a el o matou unha bala perdida, accidental.

Aquel día moitos foron os feridos e tres os mortos: Xaquín e Venancio, veciños de Salceda, e Cándida Rodríguez, de Pazos de Reis.

Esta fin de semana a Organización galega de Comunidades de Montes en Man Común e a Confederación Galega de Asociacións Veciñais "Rosalía Castro" volveron homenaxear a aqueles labregos, os mártires de Sobredo. Un ano máis lembramos as súas inxustas mortes e honramos a súa dignidade alí onde foron asasinados, ante os que foron os seus veciños, ante os seus propios netos e bisnetos.

Xosé Piñeiro Trillo pertence á familia do mozo que tocou a campá e foi quen de convocar no lugar a máis de dúas mil persoas. A súa avoa Inocencia Trillo viu como caía ao chan Cándida Rodríguez. Xosé Piñeiro gardou a lembranza daqueles anos e converteuna en poema, o "Poema aos mártires de Sobredo" que alí nos recitou e que dá conta de todo o que aquel día ocorreu. É el que me conta todos os detalles e eu pregunto, pregunto por Cándida, quen era esa muller que con tanta decisión se puxo ao lado de Ignacio Gómez e mesmo perdeu a vida?

Non esquecerei os versos finais deste poeta popular de Guillarei que agasallou a nosa memoria con este poema épico:

"Os foros foron redimidos

Incluso fóra da bisbarra

Pero custoulle a vida a dous homes

E a unha muller preñada."  

Marta Dacosta, 29 de novembro de 2009.

Poema aos mártires de Sobredo.

Xosé Piñeiro Trillo.

O 28 de novembro de 1922

Pasou algo tan horroroso

Que alguén xa non o quere lembrar

Pero o que pasou, pasou

Non se pode dar marcha atrás.

No Concello de Tui

Parroquia de Guillarei

Pasou algo tan doloroso

Que eu incluso diría fóra da lei.

As campás tocaban a rebato

Alguén pensou que se trataba dun fogo

Era unha xuntanza de labregos

Que protestaban po-los foros.

Os foros eran un imposto

Que os labradores pagaban

Despois de traballar as terras

Nin dos seus froitos gozaban.

Uns dous min traballadores do campo

En Sobredo se xuntaron

Para defender un veciño que ía ser embargado.

Chegou a foza pública dicindo

"Disuélvanse por favor porque

Tenemos autorización

De que si es necesario

Usemos el mosquetón.

Un destacada labrego

Da parroquia de Budiño

Sen saber porque santo foi

Caía no chan tendido.

Este era Venancio González

Que dicía con razón

Traballar as terras si.

Pero pagar os foros non.

Tamén Xaquín Estévez

Carreiro de profesión

Nin sequera lle deron tempo

A ver o que acontecía

Cando unha maldita bala

Acaba coa súa vida.

Cándida Rodríguez

Que en estado se atopaba

Escapaba da traxedia

Cae no chan fulminada

Sen ter quen a socorrera.

Que tres fusilamentos inxustos

Que tres fusilamentos sen compaixón

E digo fusilamentos inxustos

Porque sen pasar moito tempo

A xustiza aos labregos lles dá a razón.

Ao cano de dez anos alí

Un monumento se levantou

Pero coa entrada da Guerra Civil

O monumento se dinamitou.

Con cascallos e algo novo

O monumento volveuse levantar

E os veciños dicimos, que cousa

Tan dolorosa nun máis volva pasar.

Os foros foron redimidos

Incluso fora da bisbarra

Pero custoulle a vida a dous homes

E a unha muller preñada.