Caderno Xeral

No cinema, na literatura, é frecuente o tratamento da amnesia como elemento definitorio de personaxes e de historias. Tamén nas series televisivas de asunto médico achamos casos de pacientes que despois dun accidente ou dun choque emocional fican ancorados nun momento do pasado, imposibilitados para lembrar nada do que sucedeu con posterioridade a esa data. Esa perda de memoria pode deberse a unha doenza, unha lesión ou a un evento traumático. Nun libro de Beatriz Vera Poseck, Imaxes da loucura: a psicoloxía do cinema, analízase o tratamento cinematográfico de todas estas doenzas a través dun bon número de filmes de todas as épocas. Lembro isto porque tal vez o Partido Popular e o seu Presidente están a interpretar un dos mellores filmes de tema amnésico da historia recente, seguro finalista dos próximos Premios Mestre Mateo, se non se decidir suspendelos despois de se divulgar que o Mestre Mateo falaba galego todo o día, mesmo co Rei Fernando, e tamén os canteiros do Pórtico da Gloria, e os bispos e os curas.

Dentro dos tipos de amnesia encontramos a amnesia disociativa, de carácter exclusivamente psicolóxico, pois o cerebro non sufriu dano físico, mais a mente do individuo "elixe" prescindir dunha parte dos seus recordos por lle resultaren traumáticos ou dolorosos. A amnesia disociativa, isto é a que non se debe a lesión física no cerebro, soe asociarse coas "lagoas de memoria" e pode ser de diferentes tipos, sendo a máis común a localizada, que é aquela que se refire a un momento concreto do tempo.

Tal parece ser a amnesia que afecta ao Partido Popular, que non lembran nada do sucedido neste país desde 2005, o annus horribilis en que o electorado galego decidiu que podía haber outras opcións de goberno diferentes ás dos 16 anos anteriores e o PP entrou na fase amnésica posterior á perda do Goberno, unha amnesia retrógrada na clasificación de Beatriz Vera.

Hai quen sostén que o Partido Popular non contaba gañar as eleccións. Pode ser. Mais cando despois do 1 de marzo o Señor Presidente espertou á realidade do goberno, fíxoo seguindo as pautas dun guión cinematográfico magnificamente urdido, filmando en diferentes escenarios e case sempre cun único actor principal que só cede algunhas escenas a especialistas, encargados de rodar as secuencias con máis efectos especiais: redución das listas de espera, consulta aos pais e nais sobre a lingua vehicular no ensino, etc. Sen esquecer, claro está, a lista de figurantes e de siglas que figuran nos créditos finais.

O guión deste filme ten como liña argumental non ter en conta nada do sucedido en Galiza entre o ano 2005 e o 2009, un tempo inexistente, innomeábel, situando os principais asuntos no pasado, cunha fixación que non se detén en nada: tanto dá modificar a lei da Función Pública para eliminar a posibilidade de realizar un exame en galego, como recuperar a imaxe pasada do Xacobeo aínda que iso supoña unha perda de diñeiro neste tempo de aforro; tanto ten derrogar as normas do hábitat como o Decreto de uso do galego no ensino ou utilizar o portal oficial da Xunta para censurar o labor do anterior goberno. Tanto dá, porque só interesa a recuperación do poder pasado, a execución dunha política retrógrada, por canto vai cara atrás no tempo, trátase de utilizar a retropopulsión como programa de goberno sen importar os custos.

Nos filmes a amnesia pode ser excitante. Xeralmente o ou a protagonista precisa recuperar fragmentos do seu pasado que restitúan a súa identidade. Gobernar baixo as consecuencias da amnesia supón manterse illados no presente e ser incapaz de imaxinar experiencias de futuro, non tendo tampouco a garantía de poder recuperar o pasado.
E mentres este filme segue a súa rodaxe, na Galiza real e actual, aqueles e aquelas que somos quen de lembrar, que facemos? 

Hai desinterese e confusión en moitos demócratas de vocación cosmopolita ou universalista polos resultados práticos da Unión Europea. Malia a súa propensión a aceitaren procesos de suposta modernización a calquera prezo, agora o desencanto abáfaos porque a unidade tiránica do mercado único é o dominante. Mesmo pesan máis a involución e a desigualdade política e social que os logros democráticos xeneralizados. Porén na Galiza aínda fican panexiristas irredutíbeis, non da idea favorábel a unha Europa unida na igualdade e na harmonía, senón desta UE. O portavoz nacional do BNG, Guillerme Vázquez, denominaos europapanatas. Algúns chegan mesmo a trocar a situación, na mellor tradición auto-agresiva, culpando, por exemplo, os nosos labregos produtores de leite de non saberen competir en mercado tan beatífico e neutral. Xa se sabe os galegos non valemos. Temos unha tara xenética. Non somos quen de modernizarnos. Resulta irritante a cegueira interesada de quen non ve o sufrimento, a tortura a que está sendo sometido o sector lácteo galego, precisamente pola súa capacidade para competir, polo seu esforzo por se modernizarse, mesmo con pautas, criterios e regras de xogo ao servizo doutros. O problema está na comercialización con dumping, na falsificación do libre mercado con regulacións discriminatorias para uns e favorábeis para outros, no abandono forzado da produción agraria. Está no deseño político deste espazo globalizado que é a UE, claramente xerarquizado e desigual. En grande maneira, non deixa de ser o vello modelo sobre o que se construíron os Estados centralistas e imperialistas que a hexemonizan.
Chegamos así ao cerne da cuestión. Calquera proceso de unidade económica ten que se fundamentar no respeito pola capacidade de decisión política dos pobos, das nacións, a soberanía. Non en balde, mesmo un presidente demócrata dos Estados Unidos, Wilson, idealista con certa vocación internacionalista, propuxo, após a primeira grande guerra, a aplicación do dereito de autodeterminación para conseguir unha Europa unida e en paz. A unidade positiva, incluída a económica, só é posíbel desde esta concepción. O pobo galego ten que ter capacidade de participación, de diálogo e de decisión nos deseños que o afectan. Os nacionalistas galegos, historicamente e no presente, sempre recoñecemos o valor positivo da interdependencia económica das nacións. Sabemos que a súa complementariedade económica é un factor chave para o seu progreso e para a súa convivencia pacífica. Interdependencia, complementariedade en función do beneficio mutuo. Curiosamente, na Conferencia Interparlamentaria de París, de 1937, no seo da Sociedade de Nacións, seis Estados danubianos (Austria, Bulgaria, Hungría, Romanía, Checoslovaquia e Iugoslavia) propugnaron a súa Unión económica, para romper as normas que impoñían, xa entón, as grandes potencias.
Non acreditemos na tiranía dunha suposta competencia nun imaxinario mercado libre. Na UE todo o que interesa está regulado. Non existe neutralidade senón normas ditadas politicamente en beneficio dos sectores transnacionalizados e da capacidade de presión específica da cada Estado. Resulta aberrante unha globalización económica que provoca o abandono total da agricultura nun país (o caso galego), mentres o obriga a consumir "alimentos que se producen a 6.500 quilómetros de distancia do fogar", como moi ben dixo o sociólogo filipino Walden Bello recentemente en Santiago de Compostela. A necesaria reestruturación do sistema ten que pasar polo equilibrio económico entre as nacións e, xa que logo, pola viabilidade dun tecido produtivo de seu, comezando polo sector agrario. A dependencia do sector público dos sectores estratéxicos da economía, concretamente o enerxético, é outra condición para unha planificación responsábel do futuro, incluída a capacidade de combater o cambio climático.
En 1947, no barco no que regresaba de París a Buenos Aires, após ter sido ministro do Goberno da República no exilio, Castelao escribía: "Europa é un conglomerado de vellas nacionalidades, que non se transloce no mapa dos seus Estados, porque alí a división política endexamais se axustou á vontade dos pobos, nin á lingua que falaban, nin sequera ao interese do conxunto, senón á lei que impuxo cada vencedor nas múltiples guerras que leva sufrido". A Unión Europea que defendemos os nacionalistas está no recoñecemento da soberanía dos pobos, das súas linguas sen excepcións, no diálogo e acordo que asegure o interese do conxunto, de todos, no pacifismo e, consecuentemente, no cambio de modelo socio-económico. Non é máis que a continuación lóxica da nosa proposta de transformación do Estado español.

As palabras non poden ser correctamente interpretadas se non é no seu contexto discursivo e socio-cultural. No campo das ideas, do debate intelectual e político, da información, cómpre que o vocabulario abstracto sexa o máis preciso posíbel sen dar pé a malinterpretacións ou a confusións. O uso polisémico dun termo político é unha fonte de manipulación. Non axuda á clarificación da realidade concreta na que vivimos. Deste uso polivalente, calculado e interesado, provén unha ambivalencia moi útil para a manipulación ideolóxico-política.
A palabra nacionalismo padece este uso manipulado, nada alleo a unha dialéctica política que pretende a intoxicación. É a dialéctica ideolóxica dunha concepción presuntamente democrática que pretende o descrédito dos movementos nacionalistas, en especial no Estado español. A trécola consiste en empregar este vocábulo para designar realidades, movementos ideolóxicos, antitéticos. Ningunha das linguas das nacións sen Estado da Península Ibérica está ao marxe desta perturbadora utilización. Na pragmática do galego comezou a aparecer recentemente. É esta unha etapa histórica onde a utilización manipulada cobra especial relevo. Non hai que esquecer que estamos no paroxismo globalizador (aquí, xa se sabe, españolizador). Os ataques contra o nacionalismo catalán, vasco ou galego foron e son de tal entidade que os usos negativamente connotados do termo predominan no español. Mesmo nas filas nacionalistas catalanas, vascas e, en menor medidas, nas galegas, produciuse o fenómeno de denominar nacionalismo español as manifestacións políticas de ámbito estatal, de xestación centralista, agresivas cos dereitos de Catalunya, Euskadi e Galiza, a seren nacións normais. Desta maneira, desde perspectivas ideolóxicas e intelectuais democráticas o que, en puridade, é centralismo españolizador, colonialismo cultural e lingüístico, imperialismo e mesmo xenofobia, odio e intolerancia contra o diferente, vén denominarse da mesma maneira que a súa antítese. Con finalidade pexorativa, homológase quen ten o poder e o usa para o dominio con quen o padece e pretende rectificalo para conseguir unha relación de igualdade. Non podemos aceptar que a mesma palabra sirva para significar a defensa do dereito a existir con normalidade dunha nación sen estado, e a exasperación e intolerancia expansionista e destrutiva exercida con todo luxo e ostentación de poderes mediático, económicos e políticos contra eses dereitos nacionais. Pode haber maior cerimonia da confusión?
Estamos, pois, perante un termo problemático, pero imprescindíbel, inexcusábel. Acoutemos a cuestión: na pragmática lingüística en galego, na Galiza, deberíamos usar nacionalismo só para nos referir á “doutrina política que reinvindica o dereito das nacións a auto-gobernarse, constituindo mesmo un Estado propio, en consoancia co dereito de autodeterminación”. A agresiva política do Partido Popular contra o galego non é manifestación de nacionalismo español. Éo do españolismo centralista, asentado en poderes institucionais, económicos e mediáticos de ámbito estatal que perseguen a súa eliminación. Combaten a existencia do pobo galego como pobo diferenciado, comezando pola expresión máis xenuína desta diferencia: a lingua propia. Trátase de nos privar de conciencia colectiva, de choer unha saída política de nós, de imposibilitar a conformación dunha vontade política nacional. A vocación imperial do Estado centralista, as forzas que o sustentan, xera esta ideoloxía e esta práctica que, nunha tradición terminolóxica acaída, debemos coñecer como centralismo españolizador, imperialismo con asimilación cultural e lingüística.
Unhas veces ten un substrato fondamente fascista e outras, como agora, adubíase con pingas de ideoloxía democrática e liberal. En nome da liberdade individual, da democracia como expresión dunha maioría española, desprezando sempre dereitos humanos inalienábeis, négase o dereito dos galegofalantes a exerceren con normalidade na súa propia terra, e mesmo que o galego é o idioma propio de Galiza. España é a única nación existente e os españois constitúen un único pobo con dereitos políticos. Galiza só é unha variante menor de España e os galegos unha categoría inferior da españolidade. Coincidirán comigo en que o nacionalismo galego é a antítese desta concepción, que, por tanto, non cabe baixo a mesma denominación con distinto xentilicio.
Resulta malévolo denominar da mesma maneira a quen predica e practica unha política de exterminio cultural e lingüístico para o pobo galego deixar de ser un pobo con futuro político, que a quen combate esa concepción cunha alternativa antitética

Tiñamos unha cita co noso idioma propio.
Entón non importou que a chuvia xa anunciase,
mentres abría o día, a segura presenza que
ao longo das horas, tería canda nós, na cita necesaria.
Así que camiñamos, con tempo, cara ao norte,
alá onde a pedra garda as voces de nós todos,
nese lugar de estrelas do que nos apropiamos,
unha vez e máis outra, por sempre e no futuro.

Entón, como era a data, a voz do Conselleiro,
de Cultura, nas ondas, acompañou a viaxe,
e soubemos así, dun feito nunca visto, a gran modernidade
que para nós reserva. Volveu asegurarnos que promoverá
a cultura, non galega, senón feita en Galiza,
así a Valle Inclán, tal vez a José Cela,
e por que non, abrirnos a terras estranxeiras,
representar aquí a Hamlet in english, naturally,
convidando a Royal Teather Company,
en galego os subtítulos. Entón imaxinei,
descúlpenme a broma, a Kenneth Branagh coa caveira
na man, nese momento intenso: to be or not to be,
mentres das bambolinas sae un mozo esvelto,
portando con estilo un cartel ben visíbel,
que para nós traduce

:
SER OU NON SER, AÍNDA É A CUESTIÓN.

E xa en Compostela deixamos aos máis novos,
na fronte desa marcha de miles e milleiros.
Alba e Aldán e Paula e Ana apropiáronse da lingua,
como sempre se apropian, porque a queren e a aman
e porque lles é propia. E ían reclamando que así lles siga sendo.

Eramos cincuenta mil, mais outros din que vinte,
trinta mil persoas tan só a diferencia (my god!),
todos apropiándonos do noso idioma propio,
mentres no extremo oposto, en Láncara o presidente,
apropiábase tamén do ideario de Piñeiro.
E eu digo como Callón berraba na Quintana,
aprópiese tamén do noso idioma propio,
cordialmente se quere.
Porque,
señoras e señores que van a gobernarnos,
cordialmente reclamamos, cordialmente:
sexan bilingües, fálennos galego.
Marta Dacosta

Pensemos con serenidade e subliñemos a evidencia en de especial confusión e crise. Ninguén máis necesitado de facelo que as sociedades, os pobos, en condicións de marxinalidade ou de anormalidade. No seu seo, os colectivos que se esforzan por rectificar a historia para lograren que o seu país teña unha existencia normal. Que outra cousa é o nacionalismo estrito senso, en particular o galego? Velaí o único instrumento político xenuíno, propio, criado desde un pensamento e para unha práctica focados na realidade da Galiza. Pode ter acertos ou erros, pero é o único ao servizo do país, porque é o único que acredita na súa existencia como suxeito con dereitos políticos. O seu empeño consiste en expresar a vontade de ser como pobo, como nación, como sociedade diferenciada, e por iso necesitada dunha dialéctica política de seu. O potencial do movemento nacionalista galego é enorme, por máis que o seu desenvolvemento estea condicionado polo contexto no que Galiza está inserida, polo acerto das súas estratexias e tácticas e polas dos seus poderosos inimigos, inflexíbeis na defensa do statu quo. Sería bo que os nacionalistas galegos tivésemos presente que a existencia do nacionalismo depende dunha necesidade obxectiva, pero tamén dunha forte dose de vontade ou de voluntarismo fronte a un proceso destrutivo, aniquilador. Xoga como unha forza antitética ao modelo económico-social e político-cultural hoxe dominante (capitalismo globalizador), pero non todas as antíteses deste modelo lle son favorábeis. Por suposto, os feitos demostran que non cabe dentro del.

Contamos cunha poderosa e valiosa tradición histórica nacionalista na Galiza. Porén levou moito tempo conseguir que o nacionalismo fose relevante no terreo organizativo, social e político. Dáse o paradoxo de, seguramente, sermos unha das nacións europeas sen Estado con máis abondosas e valiosas contribucións no terreo do pensamento nacionalista e, por suposto, no eido literario, sen que sexamos a que expresa unha consciencia ou vontade nacional máis notoria. Pero non cabe dúbida de que esta tradición axudou, e axuda, a compensar as fraxilidades na transmisión social e xeracional do nacionalismo, derivadas da incidencia de avatares violentos e represivos de orixe externa, e a informar, a descubrir o rostro real do país, a súa existencia diferenciada, negada na información e na formación oficiais. Canto non fixo o Sempre en Galiza, descuberto polas xeracións de posguerra, para a restauración do nacionalismo após a desaparición que representou o alzamento militar e a guerra? Existen moitas análises e alternativas desta tradición aínda vixentes, porque xurdiron xustamente na fase inicial da expansión do capitalismo imperialista que se manifestou conflitivamente na primeira grande guerra mundial (1914-1918). Non por casualidade As Irmandades da Fala xorden en 1916 e o Manifesto Nacionalista de Lugo é de 1918. Os principios e unha parte do actual programa do BNG remiten a este Manifesto e tamén ao PG de 1931. Simplemente, responden a unha interpretación pacifista e anti-imperialista do mundo e a unha opción a prol da "autonomía integral" ou soberanía das nacións sen Estado, coa opción dunha formulación republicana-confederal, consoante co exercicio do dereito de autodeterminación.

Desde logo, o nacionalismo galego tradicional, actuante socialmente e comprometido politicamente desde 1918, non foi nunca anti-marxista, mesmo contou con membros adheridos a este pensamento. Algúns podían refugar a aplicación dogmática das análises marxistas, en versión socialista ou comunista española, á realidade galega, por inadecuadas. Os menos, e co tempo encapsulados no escapismo culturalista, puideron ser abertamente hostís a calquera ideario que contase coa división da sociedade en clases e optase polo socialismo. Pode gustar ou non, pero houbo sempre como dominante na tradición nacionalista, xa desde Rosalía, unha crítica do capitalismo reinante, do concreto, precisamente por inseparábel da xerarquía imperial e da inxustiza social. Non pode resultar estraño que, a altura dos anos 1960, esta tradición anti-capitalista se encarnase en análises marxistas xenuínos, acordes aos de moitas colonias do terceiro mundo, para restaurar un nacionalismo capaz de actuar socialmente na Galiza. Por certo, foi esta encarnación a que máis batallou, durante a transición, contra o sucursalismo político da esquerda española "comunista", a prol da nosa auto-organización como pobo. Cómpre non esquecelo