Caderno Xeral

Ás veces cómpre revisar ou simplesmente lembrar o pasado para comprender mellor o presente. O nacionalismo galego prestoulle sempre grande importancia ao noso idioma, como un elemento substancial da nación. Entre 1916 (nacemento das Irmandades da Fala) e 1936 (alzamento militar fascista), un período significativo do proceso de conformación e actuación do movemento nacionalista galego, os dirixentes e mesmo os militantes da causa tiñan un comportamento tendente ao monolingüísmo en galego en canto artistas e escritores, ou nas súas actividades políticas. Nas súas relacións familiares e sociais eran bilingües-diglósicos, isto é, o galego segundo con quen, en que función e en qué ámbitos, por máis que o sentisen como o seu idioma proprio. Vivían nunha atmosfera social predominantemente galego-falante, nos usos orais e coloquiais, en contacto cunha masa labrega e mariñeira naturalmente monolingüe que, polas súas condicións de existencia, non se vía forzada a penas a facer uso do castelán. Os nacionalistas non vían entón un problema de supervivencia para o noso idioma. Vían un problema de legalidade, de cooficilidade: a realidade politico-administrativa debía reflectir a realidade social. Desde logo sentían a desvalorización do galego, o menosprezo e a discriminación dos seus falantes, no conxunto da desconsideración negativa da nación galega.

O autodesprezo pola lingua nacional foi inoculado por séculos de política imperialista, isto é, de subordinación a un poder alleo, coa lóxica consecuencia da anestesia da dignidade colectiva, como Castelao explicaba. Como se actuou coa toponimia e os antropónimos orixinarios evidencia a saña destrutiva, caprichosa, do colonizador que, non contento con excluír a lingua do mundo oficial, se empeñou en deformala, acastrapala. Os nomes xenuínos de lugares e os das persoas, na mellor tradición colonizadora, foron rectificados sen pedir permiso ao indíxenas. Debía ficar claro que a dependencia e a subordinación se manifestaba nunha nova maneira de designar, deforme e sen sentido. A nosa terra e a nosa xente debía ser rebautizada desde unha imposición tiránica. Tiñamos que perder a fonte orixinaria, ficar sen memoria de nós. Defendémos e logramos unha legalidade toponómica que non fixo máis que restaurar a fonte prístina do que criamos, liberándonos do hibridismo e do esperpento. Castelao debeu pensar moitas veces que era esta unha tarefa inxente, unha conquista difícil Que mal o aceitan algúns e que resistencias indignas dentro, coa axuda poderosa de fóra!

Hoxe, agora, temos unha sociedade sometida a un proceso globalizador- españolizador máis intenso. A transnacionalización económica, a dependencia informativa, a inexistencia dun marco de comunicación de nós, a desprotección institucional, en fin, a estrutura do poder, en todas as súas dimensións, provoca maior desamparo, fraxilidade e fragmentación para os usos do galego. A consecuencia é unha sociedade maioritariamente diglósica, coa subordinación-eliminación oral do galego en ascenso. Non existe a masa ampla labrega e mariñeira ambientalmente monolingüe. Existen individuos diseminados que o son tendencialmente, con conciencia. Por primeira vez na historia, sen embargo, se teñen producido procesos limitados de normalización cualitativa do galego, de oficialidade restritiva, levándoo a usos, funcións e ambientes dos que estivera excluído, comezando polas institucións políticas e polo sistema educativo.
Desta maneira, os nacionalistas vivimos entre a angustia polo proceso negativo, os retrocesos nos usos sociais, a perda de falantes, e a expansión de sectores monolingües en castelán, e o esforzo político democrático por dotar ao noso idioma e aos seus falantes reais e potenciais de dereitos que os amparen perante as administracións públicas. Especialmente coa chegada do bipartito criouse máis expectativa ( o debate sobre un novo estatuto) e houbo pequenos logros (galescolas, decreto) que deixaban albiscar avanzos nesta xeira. Desde o exterior, con toda a artillaría mediática, e no interior co colaboracionismo oportuno dos intermediarios de sempre, lanzouse unha guerra brutal para derrubar os mínimos logros e demonizar o proceso ou aspiración normalizadora do galego. A xestación madrileña desta estratexia, contando con poderosos medios, responde á crenza de que a restauración social do noso idioma inflúe na restauración da dignidade colectiva, da conciencia sobre a realidade, na conformación dun espazo de comunicación xenuíno, na visión de que existe pobo galego e que a lingua é un dos seus símbolos e instrumentos de definición política e psico-social. Hai, logo, que aniquilar o proceso de raíz. A mensaxe insistente de que a lingua galega se impón, auténtica versión invertida da realidade, callou en amplos segmentos sociais por indefensión, por fraxilidade na conciencia da realidade, e tamén pola dualidade valorativa e o desequilibrio real que existe na nosa sociedade globalmente sobre o galego e o español, a nosa forma pretensamente aconflitiva de estarmos situados entre a nosa condición nacional de galegos e a de españois. Os inimigos de que Galiza exista como pobo gañaron unha batalla, non a guerra, desde logo contando cunhas armas e un poder moi superiores aos nosos.

Non tiremos conclusións erradas. Reducir ou ser máis laxos no uso do noso idioma, concretamente na actividade política, facer deixación da súa defensa prática, da necesidade de avances na conquista de dereitos lingüísticos, non vai valer para o nacionalismo tirar réditos electorais. Moito menos sería proveitoso para a sociedade galega. Un dos elementos fundamentais caracterizadores de Galiza como nación é o idioma. Non é o idioma en si o que provoca zunía, que tamén, na axitación contra a diferencia desprezada; é a aspiración a sermos unha sociedade que se autoapreza, se responsabiliza e se autogoberna, que ten vontade propia. O idioma simboliza esta aspiración. Virarlle as costas só pode traguer maior fraxilidade, desmemoria, falla de conciencia e integracións subordinada. Temos que asumir que precisamente o papel do idioma é tan revelador que resulta indicativo de como nos situamos perante a realidade galega. É un problema de conciencia. A nosa conciencia colectiva é limitada, porque, tamén, o é a nosa conciencia histórica como actuante e determinante do noso presente e do noso futuro. Non o descubrimos agora. Todo proceso de democratización lingüística é conflitivo, como todo proceso de democratización real dunha sociedade, dun pobo, tamén o é. Sen dúbida son momentos difíciles. Cavilemos nas formas e nas maneiras de axir. Vinculemos o problema do idioma ao conxunto social, económico, cultural e mesmo psicolóxico-social. Pero non renunciemos.

Asistín á manifestación do 8 de marzo, coma sempre, e, unha vez máis, puiden comprobar o cinismo e a incoherencia que moitas persoas practican sen rubor.

Ao final da manifestación unhas mozas novas tiraban ao aire e, por tanto, ao chan, centos de papeliños coas súas consignas. Malia estar de acordo coa necesidade de lanzar consignas para concienciar, non comparto en absoluto métodos coma este, pois os ditos papeliños acaban quedando no chan sen que ninguén os colla ou os lea e, por tanto, non pasan de ser un acto de opulencia e contaminación: tirar o valioso papel, non reciclado, de cores con tintas contaminantes e así lixar a contorna urbana e darlle máis traballo ás sufridas asalariadas.

É o mesmo fenómeno que cando se soltan globos, parece que queda moi bonito, mais ser é unha maneira máis de botar lixo na atmosfera, que logo é transportado a lugares imprevisíbeis. Pois ben, pareceume axeitado darlles a miña opinión, porque se cadra elas non tiñan reparado no feito, e atopeime con que acabaron berrándome porque elas non falaban con persoas da organización política da que eu levaba un adhesivo no peito, e á que pertenzo, claro. Elas berráronme a min, mais se negaban a escoitarme… boa forma de dialogar, si. Así que non lle puiden dar as miñas razóns que son as seguintes.

Primeiro, paréceme unha incoherencia manifesta predicar o compromiso social da loita contra a destrución ambiental: oporse a portos deportivos ou instalacións acuícolas e logo botar papeliños polo aire, coma quen que iso nin emporca, nin contamina. Pois si emporca e contamina e ademais non ten efectividade ningunha. Por tanto, se noutro momento nos declaramos ecoloxistas, sexámolo a todos os efectos.

Segundo, o que me faltaba por oír nun acto do día da muller é que non fala comigo, e está falando, mellor dito berrándome, porque me identifico cunha organización política. Eu non sei se esta mociña se dá conta do que di, porque por un lado estame negando o meu dereito a identificarme politicamente, ou sexa, a pensar politicamente e expresalo, máis claramente, case está cuestionando o meu dereito a militar politicamente e facelo onde a miña liberdade mo pida e, por outro, está esquecendo que esa é, precisamente, unha das maiores reivindicacións das mulleres. Levamos anos e anos reivindicando o noso dereito a estar en todos os espazos, o laboral, o social e, por supostísimo, o político. Sobre todo no político, actuando e construíndo para acceder e estar no poder. Ese é un obxectivo fundamental, empoderarse, e para iso, hai que organizarse politicamente, formar parte das organizacións políticas e situalas no feminismo e nas súas reivindicacións.

Ou sexa que esta moza, desde o meu punto de vista, claro, está completamente errada ou practica o máis descarado cinismo, o cinismo dos e das que se declaran apartidarias e rexeitan ás que nos identificamos politicamente, cando lles convén. Son as que, os que, aceptan o apoio, o financiamento, a cobertura e o traballo desas organizacións políticas, mais logo dinlle que non poden pór a súa pancarta en determinado lugar.

O cinismo das que, dos que, queren que te deixes a pel nas loitas necesarias, que deas a cara cando veñen os golpes máis duros, mais logo pídenche sen se pór rubios que non esteas ao seu lado porque todo o mundo sabe en que partido militas, que pases a un segundo plano para non saír na foto, e iso que estás afectada por ese problema concreto, tanto ou máis ca eles, ou elas, que o que queren é ter unha plataformiña para se colocar no escaparate da poxa política.

En fin, cinismo e incoherencia, algo que, os aspirantes a estar sempre en contra, practican diariamente.

Marta Dacosta, 8 de marzo de 2009.

As promesas do PPdG durante a campaña electoral e as actuacións levadas a cabo durante a precampaña fan que, novamente, o tema da lingua se sitúe en primeira liña de fogo, nunha batalla sen fin e nun momento en que todos os indicadores de uso e todas as comprobacións sobre o cumprimento da lexislación en materia lingüística coinciden en salientar a marxinalidade que o galego ocupa no sistema educativo. Por iso non resulta estraña a persistencia que o candidato a Presidente da Xunta de Galiza mostra ao anunciar que a primeira medida a tomar polo seu Goberno será a derrogación do Decreto 124/07 de uso e promoción da lingua galega no ensino, só para contentar unha mínima parte da poboación que vive instalada na fábula dunha hipotética imposición lingüística e do perigo en que estaría o español, recollendo así os presupostos ideolóxicos dun grupúsculo que se fai ver por contar cunha

Normal
0

false
false
false

GL
X-NONE
X-NONE

/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:”Táboa normal”;
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:””;
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:”Calibri”,”sans-serif”;
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;}

Voz moi poderosa. Mais todos e todas sabemos que, mesmo aquel alumnado que recibe maioritariamente a docencia en galego, unha minoría insignificante, remata os estudos con máis competencia en español do que en galego e que a escola continúa a ser o espazo de desgaleguización que sempre foi, tal e como o proban as estatísticas que constatan como é maior o número de alumnado que entra no sistema falando en galego que o que sae falando na nosa lingua.

Resulta preocupante que o futuro Presidente de Galiza pretenda borrar un dos sinais de identidade máis visíbel que temos e un dos elementos de unión do galeguismo desde o século XIX. O noso idioma, sinal fundamental de identidade, é usado cada vez menos. Isto resulta indiscutíbel. Daí que só desde posicións que perseguen a súa desaparición se poda entender que a única lexislación existente que vela pola súa normalización se abandone á lei do máis forte, á lei da libre competencia, sobre todo se temos en conta que esta lexislación non aspira a que a nosa lingua pase do 50% das materias.
O Parlamento galego aprobou por unanimidade, tendo como agora o PP maioría absoluta, co voto favorábel de Núñez Feijoo como parlamentario e vicepresidente da Xunta nese momento, o Plano de Normalización Lingüística que recolle nas medidas 2.1.26 á 2.1.30 que “como mínimo, o alumnado reciba o 50% da súa docencia en galego” Por iso, só desde unha perspectiva de pouco respecto pola nosa lingua e claramente antigalega, por máis que o señor Feijoo manifeste que “ama profundamente” o galego se pode ver como un demérito a presenza da nosa lingua no sistema educativo, a non ser que se pretenda a súa desaparición. Parece obvio que á lingua galega, á cultura galega en xeral, non lle convén un amante como o Sr. Núñez Feijoo

O nacemento de rosalía o 24 de febreiro de 1837 nunha casa entre o Camiño Novo e a estrada de Conxo, en Santiago de Compostela, marca o inicio do camiño vital da persoa, unha muller, que Galiza, como pobo, como nación, necesitaba para mirarse no seu verdadeiro rostro e para asumirse sen autonegacións. Non se repara o suficiente no feito de sermos a única nación europea que ten unha muller como símbolo, alén de ser o máis excelso entre os poetas clásicos do Primeiro Renacemento (século XIX), a tríade da que forman parte tamén Pondal e Curros, de grande calidade e vixencia. Rosalía optou pola súa condición de galega, e chamou as xentes á guerra para nos converter en pobo consciente, usando a lingua galega como lingua de cultura e afirmando o dereito a existirmos como diferentes, a non renunciar a nós mesmos, a vivirmos libremente na nosa Terra.

Foi esta muller da fidalguía rural arruinada, pobre, criada en contacto coas clases populares, pero ben formada e informada culturalmente, contra o que se adoita dicer, a que expresou a conciencia nacional, nacionalista, xenuína no século XIX.

Nunca veremos na súa obra literaria, da que ela aspiraba a vivir como profesional, o menor indicio de sentimento español, xustamente nun momento no que o progreso capitalista e a “modernidade” se identificaban coa españolización.

Moral e ideoloxicamente moi avanzada, nunca se avergoñou por ser filla de solteira, nen por ter un pai crego, a quen coñeceu e recoñeceu publicamente, nen se acovardou para expresar os verdadeiros sentimentos dos seres humanos, os seus de muller heterodoxa.

A súa vida non foi fácil. Acabou por converterse nun martirio, asumido con dignidade patriótica. O seu discípulo Curros tíñao claro: “comesta dos lobos/comesta morreu”. O mito veu máis tarde, post-mortem. Naturalmente, adulterado… 

Unha das eivas máis graves que padece a sociedade galega é a de non contar cunha información suficiente e axeitada sobre o seu devalar histórico. É posíbel que se trate da nación europea que padece a maior ocultación, anulación e manipulación sobre o seu pasado, especial e significativamente o medieval. Sen dúbida a operación consistiu en proxectar a situación actual de dependencia, secundarización e marxinalidade, o noso papel político periférico, cara atrás. Mellor dito, en facer cadrar a nosa integración e dependencia da España hoxe coa visión retroactiva da historia, como se nunca existisemos por nós mesmos, de forma autónoma e diferenciada. Isto obrigou a unha operación manipuladora iniciada xa hai séculos, desde o XV, pero consolidada e construída ad hoc, sobre todo desde mediados do século XIX, cando realmente se articulou, contando entre outros factores poderosos, cun discurso histórico oficial e dominante, o que o hispanista norteamericano Inman Fox denominou “ a invención de España”. Identificouse o Estado capitalista e centralista coa a idea dunha única nación, a española, de base cultural e lingüística castellano-andaluza, de existencia mítica secular.

Ás veces esta proxección retroactiva chega até a Hispania romana, que era en realidade unha conceptualización xeográfica, e non política. Nesta construcción ideolóxica hexémonica da historia de España, a nación que máis padeceu a desfiguración foi Galiza. A súa historia, desde o século IV deica o século XV, sobre todo, resulta incompatíbel cos mitos da historiografía española. É máis, debe ser anulada, menosprezada ou suplantada para non recoñecer o seu papel central, non periférico,na Península Ibérica e mesmo para non constatar a súa función irradiadora e nuclear, na parte occidental, do ponto de vista político, demográfico, económico e cultural. Hai que atribuírlla a outros: Asturias, León e Castela, de forma progresiva. O resultado: Galiza, o reino que nunca existiu. Non son poucas as consecuencias sociais desta manipulación.

O nacionalismo galego quere prestarlle, como fixo sempre, agora de forma máis premente, a debida atención a esta carencia, que desgrazadamente non se puido afrontar desde o sistema educativo aínda, nen sequera do universitario. As contribucións de historiadores como Francisco Carballo, Lois Ovelleiro, Bieito Alonso e Anselmo López Carreira, rescatando e continuando, en certa maneira, a nosa tradición historiográfica decimonónica, Manuel Murguía , Benito Vicetto e Antonio López Ferreiro,resultaron vitais para recuperar a verdadeira historia política do noso país e para a súa divulgación, malia for de maneira limitada. Os aparatos académicos e institucionais estiveron á marxe e en contra da revelación necesaria.

Acomodáronse á visión imperial española, embora moitos dos seus membros fosen conscientes da ocultación ou desfiguración operada, entre outras cousas por teren prestado algunha atención investigadora a períodos ou sucesos cruciais para a nosa evolución como nación. Dentro da perspectiva de espallamento público da historia oculta ou negada, temos que entender a celebración do I Simposio de Historia en Terra de Lemos, celebrado en maio de 2007, en Monforte, e a exposición Da Terra de Lemos ao Reino de Galicia, que se nos ofrece estes días no Centro Cultural da Deputación de Ourense, de grande interese didáctico e importante impacto social neste caso. Ambos baixo a dirección e coordenación de Anselmo López Carreira, quen contribuíu e contribúe poderosamente a desvelar a historia medieval galega en todo o seu esplendor e conflitividade, agora contando co patrocinio da Consellaría de Innovación e Industria. Toma a así corpo a proposta formulada no seu día por Ramón Ermida, membro do Consello nacional do BNG e responsábel comarcal da Mariña, sobre a necesidade de recuperar a información sobre o importante papel xogado polos Castro, a familia condal galega, como clase dirixente do Reino de Galiza, especificamente na segunda metade do século XIV, e as súas influencias na Corte portuguesa e na do Rei de Galiza, León e Castela, Don Pedro, denominado na historiografía española, “el Cruel”. Un bo motón de mostra para enfiar o discurso histórico que permita evidenciar a etapa anterior de reino orixinario e central entre os occidentais da península e a posterior de integración subordinada na Coroa de Castela. A exposición de Ourense é modélica e sintomática de canto temos que revisar e canto cómpre coñecer.

Desde hai moito tempo veño considerando que a evolución da Galiza, desde o esplendor á subordinación, é inexplicábel sen termos en conta a segunda metade do século XIV, desde 1350 a 1400. Dentro do panorama europeo da guerra dos cen anos, as contradicións na Península Ibérica desembocaron nun conflito de clases, de nacións, de relixión e de culturas, incluída a lingua. A alternativa galega, representada por Don Fernando de Castro, Conde de Trastámara, Lemos e Sarria, Gobernador de Galiza, unha especie de primeiro ministro e xeneral de Pedro I, significaba a amizade e o acordo, a identificación con Portugal, o amparo da burguesía mercantil das cidades e portos galegos, moita dela de relixión xudea, a convivencia co Reino mouro de Granada e unha colaboración coa nobreza eclesiástica, de lealdade interna. Podemos falar dunha alternativa nacional galega, expresada elocuentemente no prestixio de Fernando como dirixente e na fidelidade da maioría do pobo galego á causa que el representaba,durante 50 anos, mesmo após a súa morte. O deseño político contemplaba a unidade con Portugal, causa que tiña nos seus medio irmáns, Inés de Castro, amante e esposa secreta do príncipe portugués Pedro, máis tarde rei, e Alvar Péres de Castro, conde de Arraiolos, valedores eficaces, alén doutros moitos nobres galego-portugueses, xa que non se podía facer entón unha distinción clara entre estes dous xentilicios, nen por terras posuídas nen por lealdades ou fidelidades. Xa Victoria Armesto tiña reparado, na súa Galicia feudal, nesta vocación de unidade, de tendencia natural, que, de terse consumado, tería posibilitado outro mapa político da Península e outra sorte histórica para Galiza, como nación e como pobo. A morte no exilio de Fernando, como a de centos do seu bando, o asasinato de Inés, o expolio das terras galegas dos Castro, o roubo dos seus títulos, levados a cabo polo denominado(ironías da historia!)Enrique de Trastámara, significaron un golpe mortal para o deseño político dunhas clases dirixentes que falaban galego, escrebían en galego e comprendían o importante papel económico e social do comercio entón…Este é só un episodio da historia que espera a ser revelada de forma masiva…