Caderno Xeral

Marta Dacosta

Días antes de conmemorarmos o noventa aniversario da asemblea nacionalista de Lugo, o Instituto de Estudos Miñoranos (IEM) convocounos en Gondomar para homenaxear a Victoriano Taibo, o que foi mestre da escola de Guillufe (Morgadáns, Gondomar) desde 1930 a 1950 (coa paréntese do desterro entre 1938 e 1942).

Supoño que todos temos unha vaga idea de quen era este mestre, mais moi posibelmente non coñezamos minimamente cal foi o seu labor e o seu compromiso. Por iso hai que agradecer antes de nada o labor do IEM e, moi especialmente, o de Miguel Anxo Mouriño e José Luís Alonso, responsábeis de que a obra chegase ao remate e de que o seu resultado fose tan exitoso.

Porque só como éxito rotundo se pode cualificar unha actividade que encheu a escola daquel mestre cun público entregado e heteroxéneo. Alí estaba o pobo de Gondomar, os estudosos e, sobre todo, veciñas e veciños de Morgadáns, entre eles, os antigos alumnos do mestre, os que na segunda xeira da homenaxe lembraría a súa figura e recitarían de memoria os versos daquela aprendidos.

Foi, por tanto, unha homenaxe de xustiza poder recitar de novo ante os seus alumnos os poemas do mestre represaliado por ser galeguista, ante aqueles nenos e nenas de entón que lembran con singular nitidez o enfrontamento entre o seu mestre e o cura de Peitieiros, Cabaleiro, un cura que exerceu de censor e de quen queda triste memoria. De xustiza porque no mesmo lugar en que o mestre foi testemuña, sen sabelo, da fuxida de Alonso Ríos, volveron escoitarse os argumentos que Taibo esgrimiu un día, os mesmos que o levaron a asinar o Manifesto Nazonalista de Lugo. De xustiza porque aqueles nenos e nenas aos que lles roubaron a infancia e o dereito a se coñecer, escoitaban de novo as palabras do mestre, aquel mestre de quen contan que dicía “Fálame en galego neniña! En galego! Que é tan fermoso coma ti”.

Tantos anos despois a semente prende, ao seu xeito, e ao día seguinte da homenaxe cóntanme que en Morgadáns, unha parroquia das máis conservadoras do concello, non se fala doutra cousa, do ben que estivo o acto, de que había que facer máis cousas como esta, actos culturais que non consistan só en bailes e comilorias, actos para recitar poesía e encontrarse todas as veciñas e veciños. A semente prende, aos poucos.

A mediados de novembro, noventa anos despois da Asemblea de Lugo, volvemos escoitar as palabras de Taibo, as palabras do mestre de Guillufe que dedicou unha parte importante da súa produción literaria a construír poemas directos e elocuentes, poemas de compromiso político, poemas en que expresaba a súa vontade de loitar contra os males da terra, cunha decisión que tamén o levou a pensar noutros proxectos aínda máis combativos que, xunto coa súa obra literaria, dan mostra do seu pensamento e carácter.

“Na “Esfera” derradeira pubricase un artigo onde se maltrata a Galicia. Eu vou a redactare unha carta para a Redacción da “Esfera”, e outra para o autore chamando-lle fillo de puta ou cousa parecida: esta vai a sere a primeira actuación de R. Convén que se saiba axiña que R. existe, mais nós achantados, nin unha verba. Que nos coñezan polas obras.” (Carta a Manuel Antonio)

Victoriano Taibo, o poeta.

Victoriano Taibo foi un escritor da Xeración das Irmandades da Fala que pasou ao manuais de historia da literatura como unha referencia menor, pois se trasladou unha e outra vez que a súa obra era debedora de Cabanillas. Se cadra esta afirmación transmitida de tratado en tratado, deu lugar a que non lésemos a súa obra, para xulgarmos por nós mesmos canto había de certo nesa afirmación.

O IEM pediume que realizase un artigo sobre a súa obra poética, e debo agradecerllo, porque entón descubrín quen era realmente Victoriano Taibo, e asumín que estabamos diante dunha inxustiza co escritor e co home. Taibo gozou no seu tempo de ter a consideración de ser un poeta de relevo entre os seus coetáneos, mais, como dicía, pasou a ser unha referencia menor nos tratados de historia da literatura. O feito de ter compartido espazo con poetas da altura de Cabanillas ou Manuel Antonio e de ter sido analizada a súa obra como debedora da de Cabanillas, xunto co feito obxectivo de contarmos até este novembro cunha escasa obra poética publicada, amortece os logros que puideron quedar do autor. Sempre se considerou a Taibo como discípulo de Cabanillas, e isto non deixou que se lle dese o relevo merecido á súa obra, especialmente aos seus poemas máis líricos, aqueles que clasificamos como  intimistas. E a súa obra merece formar parte das antoloxías, pois como outras obras antologadas, contén os seus propios logros.

Mais, tamén temos que considerar ese “seguidismo de Cabanillas” no seu contexto. Pensemos que estamos a falar da xeración das Irmandades da Fala, e que nela os nosos escritores recibiron o encargo de realizar unha poesía de concienciación patriótica destinada, como outras producións literarias da época, a un labor pedagóxico de espallamento do ideario nacionalista. Un irmán como Taibo non podía por menos que levar á práctica a encomenda, pois era súa tamén a convición de formar o noso pobo. É dicir, estamos diante de obras poéticas que necesariamente debían confluír, pois foran xeradas por un mesmo propósito. E por outro lado, insistamos novamente na escaseza da obra literaria impresa que chegou a nós, unha consecuencia tamén dese contexto político en que a Guerra Civil e a Ditadura coutaron toda aparencia de normalidade e impediron o desenvolvemento da obra destes homes, vítimas políticas e literarias da crueldade fascista, así o propio Victoriano Taibo que, como a inmensa maioría dos mestres da época, foi depurado e suspendido de emprego e soldo con trasladado forzoso a Valladolid, acusado de ser “galeguista”.

Por tanto, debemos destacar que estamos diante da obra dun home comprometido con Galiza, presente sempre nas súas palabras, xa for para gabar a nación, xa for para criticar a quen lle viraba as costas á patria. Taibo é outro nacionalista confeso e loitador que formou parte dun grupo de persoas entregadas á construción de Galiza no primeiro cuarto do século XX. A súa obra é unha mostra máis da camaradería e o compromiso daqueles homes que participaron de tantos proxectos colectivos. A todos eles debémoslles moito do que hoxe somos e temos, pois eles puxeron os chanzos que unha guerra cruel esborrallou, mais deixaron o deseño desa espiral pola que eles mesmos tentaron seguir despois dos anos 50, e que nos deixaron a nós para que continuásemos tan honrada empresa.

Un artigo de Ermidas Valencia

Vivimos nun sistema que trata de  nos  educar de xeito diferente segundo sexamos homes ou mulleres.
 
Só temos que follear un catálogo de xoguetes, dos que estes días chegan ás nosas caixas de correo, para decatármonos  de  que ,  xa desde ben novos, temos que adestrar   naqueles oficios ou labores domésticos, para os que parecemos predestinados e predestinadas.
 
Sempre as nenas protagonistas do ámbito privado: coidado de crianzas e doentes, ou cociñeiras. Preocupadísimas polo seu  aspecto físico, pola beleza e a estética persoal.
 
As mulleres, sempre ideais de beleza, temos que estar e aparentar estar perfectas. Mentres os nenos constrúen barcos, pilotan avións, viaxan ao espazo ou  se pelexan contra o maligno, as nenas deben aprender a estar belas ou a ser futuras nais responsábeis.
 
Esta predisposición tamén marca como temos que falar as mulleres. En contextos monolingües, as mulleres sempre fan un uso do idioma máis coidado  e deixan os palabróns  para o sexo masculino.
 
No caso galego,  en que existen dúas linguas, unha de prestixio e outra, que durante anos foi a lingua á que o poder consideraba lingua dos pobres e incultos, non fai falta que expliquemos cal foi a lingua que se procurou para as mulleres.  Para que unha muller subise máis doadamente algúns chanzos na escala social, cumpría abandonar o galego  e cambialo polo idioma do imperio.

O 25 de novembro, día en que a sociedade reflexiona sobre a violencia que se exerce sobre as mulleres, queremos reivindicar que existen moitos tipos de violencia e que todos deben ser desterrados.
 
Temos que mudar a sociedade patriarcal  en que vivimos, que educa  as  nenas para que manteñan unhas regras de xogo inxustas e discriminatorias e que condena as mulleres ao traballo invisíbel para as cifras macroeconómicas.
 
Temos que mudar un sistema que condena a millóns de mulleres á pobreza extrema e que segue condenando, ás galegas que queren ser ben tratadas polos poderes establecidos, a mudar de idioma, deixar de usar a súa lingua materna e educar os seus fillos e fillas en español en nome do progreso social.
 

Xosé Mexuto

Arrumbados no faiado da historia Hayek, Friedman, Fukuyama, agora os ollos do mundo víranse cara a John Maynard Keynes e toda a retórica de Bretton Woods. Ben, é un avanzo. É mellor avanzar un paso que viver permanentemente no Neolítico. Keynes non está mal como paliativo, para enmascarar os síntomas da enfermidade. Ten o efecto do paracetamol. A curto prazo é probábel que a cousa non dea para máis. Keynes o que propuña era que o Estado se convertese na man visíbel para resgatar o capitalismo das ensoñacións anarcoliberais. É bastante máis do que está a propor, por exemplo, ZP, que continúa sen soltar amarras coa ala máis dereitosa da Internacional Socialista tal e como pon de relevo sistematicamente coa súa política de emiliobotín-dependencia. A que imos a Washington de ganchete de Sarkozy? Bingo, a levar a boa nova de que temos o sistema bancario máis solvente do planeta, o mesmo ao que lle acabamos de regalar 30.000 millóns de euros a cambio de nada. De nada? Máis ben da opacidade máis absoluta: nen sequer imos saber que bancos van arrepañar fundos públicos. Un eclipse lunar de información moi pouco keynesiano.

E logo hai sectores que queren ir alén da superficie dos fenómenos e queren saber algo máis. Non só como se fai para que a crise se note menos, senón que queren saber por que se produce este cataclismo, que racionalidade se agacha tras o caos. Aí Keynes ten pouco que dicir. Aí hai que inevitabelmente recorrer de novo ao grande Karl. Até un arcebispo alemán que compartilla apelido co xenio de Tréveris vén de tirar do prelo un libro sobre o capitalismo intitulado, oh surpresa, Das Kapital. “Karl”, di o clérigo Reinhard Marx, “non está morto e hai que tomalo moi a serio”. En 1848 un Marx de 30 anos predixo a mundialización do capitalismo como xerme da súa descomposición. Os seus escritos son de lectura obrigada para entender que pasa no mundo agora mesmo. Hai que achegarse a eles cunha atitude desavergoñada e antidogmática. O mellor de Marx é a súa visión de que o home pode mudar a historia. De que non hai nada predeterminado. De que o progreso social é posíbel se se pon vontade e traballo na tarefa. Non está mal que nos deamos agora unha pasada por Keynes, mais non esquezamos que aínda temos un mundo por gañar e que a historia non se vai deter por moito que se fabrique un novo Bretton Woods.

Un artigo de Xose Mexuto Seoane

Estou basicamente de acordo con Chomsky cando afirma que os dous partidos norteamericanos son na práctica dúas correntes de opinión dun único partido político, o Bussines Party, mais esa sentenza non o explica todo, a realidade sempre é moito máis complexa e escorregadiza e, sobre todo, volátil, non estática, está nun permanente estado de mutación. É moi facilón escribir agora que republicanos e demócratas son o mesmo e descolgarse coa profecía autocumprida de que BHO (onde o H é nada máis e nada menos que Hussein) non vai tardar nen unha décima de segundo en defraudar espectativas e en semear o mundo de desencanto. Nada é igual a nada (nen sequer un individuo, como sabemos, é igual a si mesmo, hoxe somos distintos de onte e quen diaño sabe o que seremos mañá), así que só desde a preguiza podemos argumentar que Mc Cain é o mesmo que Obama (algo tan falso como aducir que o mesmo era candidatar a Clinton II que ao líder afroamericano). A respecto do desencanto, todo depende de onde poñas o listón da esperanza. Polo que a min respecta, son da opinión de que o trunfo de Barack Obama xa é en si mesmo un cambio virtualmente revolucionario nun país onde hai nada Sammy Davis Jr tiña prohibida a entrada nos hoteis de luxo (aínda que ás veces entraba grazas aos bons oficios de Sinatra, farémoslles unha oferta que non podan rexeitar).

Infelizmente Mc Cain non ten razón, así que Obama non vai abolir o capitalismo nos EUA nen vai nacionalizar máis do que xa nacionalizou Bush, o neoliberal que nesta materia compite agora abertamente con Chávez ou Evo Morales. Non, Obama non é marxista, mais si chega ao poder grazas a unha coaligación social en que son decisivos os excluídos e os non satisfeitos (utilicemos a terminoloxía de John Kenneth Gallbraith: non satisfeitos son os que non se sentían até agora representados polo establishment político do seu país). Os votos procedentes dos sectores populares (os mesmos que hai oito anos non acharon razóns para votar a Gore nen hai catro para apoiar a Kerry) son os que colocan agora o fillo do economista keniano ao fronte do Imperio.

Nunca nos deixemos enganar polas aparencias. A vitoria de Obama non é só a vitoria dun individuo. É perante todo a vitoria dun movemento social moi plural e complexo cuxos lindes van moito alén das estremas dun Partido Demócrata que tiña como candidata natural a Hillary Clinton. Non esquezamos que Obama venceu primeiro o aparato do seu partido e logo ao candidato da dereita. Non esquezamos que desde 2000, ano en que Bush II rouba as eleccións a Gore, as clases dirixentes norteamericanas esgazaron en dúas fraccións de intereses virtualmente irreconciliábeis. Esas dúas correntes do Bussines Party de Chomsky nunca estiveron máis enfrentadas. A Administración Bush, un fato de fanáticos entregados ao complexo militar industrial e enfrentados ao capital produtivo do seu país, agudizou as contradicións até limites insospeitados. O espectro da Grande Depresión de 1929 pairando sobre o Dow Jones fixo o resto. As cabezas mellor equipadas do capital tiraron a conclusión de que isto só o pode salvar alguén que non lle teña noxos a facer un chisco de keynesianismo. A corrente demócrata viu entón con clareza que só podía gañar a partida convidando a entrar no xogo a sectores da esquerda social (herdeiros dos movementos pacifistas e anti-imperialistas e de defensa dos dereitos civís vinculados ás minorías raciais) que até o de agora non manifestaban o menor interese polas ordalías eleitorais entre azuis e vermellos. Só esa grande coaligación puido derrotar a formidábel maquinaria eleitoral do Partido Republicano ao elevar o índice de participación até cifras estratosféricas para a cultura política norteamericana.

A incógnita agora está en saber se Obama vai ter as mans suficientemente libres para manter unha mínima cohesión no interior do bloco social que o levou a inflixir unha derrota histórica ao partido que en 1980 lanzou a revolución conservadora no planeta.

Yes, he could. El puido. Pero non o fixo só. Non pequena parte da súa vitoria se debe a un movemento xenuíno do pobo norteamericano -tamén no Imperio existe pobo- que agora vai estar moi atento a todo canto BHO faga.
 

Un artigo de Francisco Rodríguez

Cómpre non deixarse arrastrar por unha atmosfera de confusión e apatía mesturada con medo e inseguridade. Malia pode parecer o contrario, a actual crise económica non caeu do ceo; é produto de formas de proceder e actuar dos que teñen o control do poder financeiro. Non é algo inextricábel. Non imos dar unha receita que aboe o optimismo simplista, por moito que for un proceder característico dos que levan moitos anos coa súa propaganda irresponsábel. Porén, temos que ter claro que esta crise só será superada positivamente para as maiorías sociais, se teñen claridade de pensamento e capacidade de acción. Isto é, se non se deixan atordar polos discursos dominantes.

Hai algúns razoamentos elementais e con sentido. Se imos pagar os contribuíntes a crise bancaria, non sería lóxico que sexa o Estado quen se apropie dos bancos que haxa que salvar?. Non se lle poden facer noxos ás “nacionalizacións”. No caso do Estado Español, deberían nacionalizar os gobernos autonómicos ou o goberno do Estado, segundo se tratar de caixas de aforro ou bancos de grande dimensión. Consecuentemente non se pode permitir que a opinión pública non conte cunha información veraz e controlada sobre cal é o montante da fraude. Son as entidade financeiras quen deben verse obrigadas a dar esta información, cando menos aos respectivos gobernos. Estes gobernos non poden tardar máis que o estritamente necesario en estabelecer novas regulacións ou normativas que impidan a especulación e que garantan os depósitos e os préstamos adecuados ás familias e ás empresas. Finalmente haberá que tomar medidas para que esta crise financeira afecte o menos posíbel á economía produtiva e ao mundo do traballo. Este é o principal obxectivo que debe asumir o goberno coas súa actuacións.

Sería inxenuo pensar que unha situación crítica para os traballadores pode ser superada con máis redución de impostos, con menos gasto público en investimentos e coa aplicación do que chaman “reformas do mercado de traballo”. Xustamente estas políticas que denominan neoliberais foron o complemento perfecto da irracional globalización financeira. É o momento oportuno para discutir e rectificar a política de superávit ou equilibrio orzamentario. Eliminar o gasto superfluo e combater o estrago nada ten que ver con adelgazar os compromisos públicos na dinamización da economía e no mantemento de servizos sociais universais. Certamente non parecen viábel que se poida manter un sistema económico con fundamento na construción e na industria automobilística. A hipertrofia destes dous sectores é un síntoma de especulación cun dereito básico e de incapacidade para asumir unha política de transporte público, acorde co respecto polo ecosistema. Na Galiza é unha oportunidade para avivar demandas sociais como a volta á construción naval civil da antiga Astano, contarmos con base agraria propia e “nacionalizar” as caixas de aforro galegas, entre outras necesidades.

Algúns bancos, mesmo algúns grandes accionistas, van perder, pero poden perder moito máis os traballadores e traballadoras, os pequenos e medianos empresarios. Precisamente agora que este modelo ten a menor lexitimidade que nunca tivo, é o momento de non sermos apáticos nin conformistas. Non sei se o que está en quebra é o modelo neoliberal ou o sistema de acumulación capitalista. O que si está claro é que o contexto debe ser utilizado para cambiar a correlación de forzas. Non podemos tolerar nin como nación nin como maiorías sociais que esta crise se utilice para cavar unha fosa aínda maior de irracionalidade, irresponsabilidade, descontrol e sufrimento por conta dos que adoran o deus ex machina do economicismo.