Caderno Xeral

Falar da literatura galega neste momento concreto, significa tamén falar dos escritores e escritoras galegas no proceso de normalización cultural da nosa sociedade. En consecuencia, o devir da nosa literatura vai intimamente vencellado ao devir do noso idioma. Pode darse -e dáse- o paradoxo de que a situación de fortaleza do noso sistema literario, tamén da súa produción actual, non vaia acompañada dunha tal fortaleza ou normalidade na práctica social do noso idioma. Falo disto porque é de grande importancia que os escritores e as escritoras galegas, manteñamos dentro do noso país o monolingüísmo que nos caracterizou xa de vello. Ollo con ilusionada esperanza como sigue a ser practicado hoxe polos máis novos que se están a incorporar á nosa literatura.

Vexo hoxe a nosa literatura camiñar con alento e fortaleza, na súa complexidade e na súa diversidade, dando resposta aos estímulos dunha sociedade no seu ser cambiante. As propostas uniformadoras da globalización están a ter a resposta necesaria e axeitada desde a escrita literaria no noso país. Creo que é de grande importancia para o devir de todo sistema literario, e en concreto para unha literatura nacional como a nosa, a  progresiva democratización das estruturas nas que se visibilizan os froitos da produción literaria ou nas que se prestixia e se pon esta en valor. Isto axuda ao converter nun sistema literario normal e favorece a convivencia dos distintos grupos ou sensibilidades afíns que nacen e viven no seu interior.

Pouco a pouco vaise facendo máis evidente a presenza do escritor na dinámica cultural do país, que sempre partillou, e é maior a visibilidade social do escritor e a súa actividade literaria ou cultural, nos medios de comunicación publica e privada, aínda que non sempre se corresponda cuantitativamente o emprego do galego por parte dos escritores coa permisividade dos medios. Nese sentido, é importante a nosa aportación dunha certa visión crítica da realidade, de chamar a atención sobre os máis diversos problemas para evidencialos e favorecer necesarios debates fornecedores de información e coñecemento. O escritor, coas súas contribucións críticas, deu sempre calidade democrática ás sociedades como a galega que, na súa riqueza e complexidade, necesitan de se recoñecer non só nas personaxes literarias creadas e nos textos poéticos senón tamén nas condutas e nas opinións éticas de quen as escribe.

 
As escritoras e escritores que iniciamos a publicación a partires do 1976 asumimos novas formas de linguaxe poética. Do mesmo xeito, a narrativa non deixou de abrir as portas a unha nova linguaxe, desde a propia cerna do código literario. Hoxe estas mesmas promocións seguen no seu labor creativo a dar importantísimos froitos da súa madureza literaria. Nos escritores novos constato varias preocupacións estruturais que agardo serán debatidas nun congreso a celebrar en Setembro en Mariñán, e que concretaría en varios puntos vertebradores: como se encadrar no sistema literario? O papel da escrita feminina actual. O papel da nova crítica. As novas tecnoloxías e o papel do texto no tempo da imaxe. As novas formas de edición. Os xéneros literarios e os seus lindes. A heterodoxia e/ou estar á marxe. A escrita e o seu papel na ideoloxía, na critica social e na normalización cultural. O autor como creador de linguaxe. Quen crea a linguaxe e quen se apropia dela? Quen son os novos referentes das creadoras e creadores…. Estes son soamente algúns entre moitos outros temas.

Hoxe, os escritores sen distinción de promocións ou grupos conviven e dialogan, sen lindes xeracionais (utilizando este termo só no sentido dunha certa sistematización temporal) aceptando as mutuas contribucións ou disentindo delas, asumindo cada un o seu papel, no que teñen de común ou de diferente no proceso de evolución normal de todo sistema literario. Debaixo de cada estética hai unha ética e segue a se manifestar unha vontade de facer da forma o fondo que nos diga tamén do labor de creación. Ademais, as novas tecnoloxías levan canda si novas ferramentas e novas formas de creación e de edición, aínda por debater a súa interdisciplinariedade, sendo aínda cedo para ver o alcance desta necesaria posta ao día.

Estáse a consolidar a normalización da actividade tradutora ao galego de obras emblemáticas, merecedoras de ser integradas no noso patrimonio literario. Ao tempo, son cada vez máis os autores que están a ser traducidos desde o galego a outros idiomas. Conscientes de que todo nace de abrirmos camiños novos sobre a traza dos vellos camiños da  escrita, como nos dí Mahmud Darwich aspiramos a enraizar a nosa verdade no humano e universal. 

Hoxe, coma sempre, segue a ser de grandísima importancia pór a disposición dos máis novos, medios de publicación e difusión que lles permitan abrir os seus propios camiños e comezar a se pensar como parte dunha literatura a ser refundada día a día.

O centenario da morte de Curros Enríquez e do traslado do seu  cadáver embalsamado da Habana á Coruña está a ter pouco eco mediático. Polo de agora tiveron lugar actos de lembranza e reivindicación con este motivo en Celanova, Ferrol e A Coruña. Concretamente, o día cinco de abril, celebrouse unha marcha cívica, organizada pola Concellaría de Cultura do Concello d´A  Coruña, entre o cimiterio de San Amaro e o monumento a Curros,  obra de Asorei, con significativa participación popular (1000  persoas). Non mereceu a debida atención. O acto foi relegado a un  pequeno espazo das páxinas locais, en contraste coa espaciosa  información sobre a concentración de 50 fascistas reclamando que  non se eliminase a estatua de honra a Millán Astray. Igual ou pior trato mereceu da Radio e a Televisión galegas. A censura total  emborcouse sobre a inauguración dunha exposición pública sobre  Curros e a súa obra na praza do Obelisco, tamén na Coruña, o día  25 de abril, que están contemplando milleiros de persoas. Parece  como se houbese un acordo implícito para manter na marxinalidade  residual o aprezo e coñecemento sobre a nosa literatura, sobre os  nosos clásicos. Cousas do pasado, alén de pasadas de moda, que non merecen excesiva atención nen promoción. Menos convén a súa  actualización e comprobar a súa vixencia. 
 
Que está a pasar? Un simple exercicio discriminador e sectario  contra o que expresa, conflitivamente aínda, con clarividencia, o  mellor da cultura galega histórica, que convén non espallar nen  revitalizar? A consideración españolizante de que a literatura galega, a de antes como a de agora, non pode aspirar máis que á marxinalidade, pois carece de valor? A intención de desprezar  actividades que, malia compromisos institucionais, se considera  que non están dabondo controladas, como para seren do agrado total  da ideoloxía e os poderes dominantes? Cecais unha mestura de todo  explique a forma de proceder dos meios. Porén, provoca máis  escándalo e indignación, cando se trata da Radio Galegae a TVG,  nisto como en tantas outras cousas, unha mímese do modelo informativo español, cando paradoxalmente se xustifican como  instrumentos de promoción da lingua e da cultura de Galiza. Non  lles merecen relevo informativo nen a figura nen a obra de Curros,  un clásico da nosa literatura. Imaxinan vostés aos meios públicos  de España, Inglaterra, Franza ou aos de Catalunya, ignorando ou  minusvalorando os centenarios de Cervantes ou García Lorca,  Shakespeare ou Oscar Wilde, Molière ou Víctor Hugo, Ramón Llull ou Verdaguer, respectivamente? Aquí, entre nós, este comportamento é  posíbel e ben sintomático: hai que afondar aínda máis na  ignorancia, o descoñecemento e a desvalorización do noso. Neste  contexto, cobra aínda máis importancia e resulta máis meritoria a  actuación dos que non se resignan á ocultación e reivindican a vixencia exemplar, neste caso, dun dos nosos grandes clásicos.

Francisco Rodríguez Sánchez