Caderno Xeral

O ministro de Educación, en comparecencia parlamentar o pasado día 31 de xaneiro, anunciou o que serán as próximas liñas de actuación no sistema educativo, xustificadas porque a educación “é un dos principais piares do proxecto de reformas do Partido Popular” e porque chegou o momento de “centrarnos na mellora da calidade” agora que, dise desde o ministerio, xa temos todos os recursos necesarios.
O ministerio propón unha serie de actuacións, despois de navegar nun mar de datos e porcentaxes que, descontextualizados, nada xustifican e acaba por concluír que o problema non é de recursos senón de mentalidade, inmersos como estamos na cultura do acomodo e da vagancia, cousa que encaixa totalmente dentro das campañas de desprestixio do sector público.
Centraríase esa reforma en varios eixos:
1.- O profesorado, coa elaboración dun estatuto docente que contempla unha carreira profesional cun salario ligado a “facer ben o traballo” e sometidos a avaliación externa.
2.- Os centros educativos, que terán autonomía no plano organizativo, curricular e de xestión económica. Por suposto, este incremento de autonomía esixe á súa vez un incremento na súa rendición de contas, polo que se proporá incrementar as competencias dos directivos e promover a profesionalización na xestión dos centros.
3.- As familias, que a través de probas externas estendidas a todo o alumnado, poderán utilizar eses datos para elixir centro. Se ben os resultados destas probas non van afectar os expedientes académicos dos alumnos si servirán para premiar os que obtiveren mellores resultados e máis se esforzaron. O propósito destas probas é serviren de benchmarking, é dicir, para comparar e difundir boas prácticas.
Mais se iso non é suficiente, xustifícase o cambio na estrutura da educación secundaria que pasaría de 4+2 a 3+3 como unha medida para “reducir a taxa de abandono escolar”. A xustificación que o Ministerio dá para abordar esta reforma produciría risa se non for porque supón, na práctica, reducir un ano a escolarización obrigatoria e ofertar man de obra barata, pois esta reforma, sobre todo no que respecta á FP, converte estes estudos nunha “alternativa atractiva para quen desexar acceder ao mundo laboral o máis axiña posíbel (‘mas tempranamente’, di o orixinal), promovendo ao mesmo tempo o espírito emprendedor e o autoemprego”.
A comparecencia do Sr. Ministro non ofrece moitos datos para saber como se vai facer a reforma (xa hai uns días dixo: “Non vou entrar en tecnicismos nin na forma de o resolver” ) máis si establece as liñas ideolóxicas básicas dun sistema que terá os seus piares, entre outros, nos seguintes tres elementos:
1.- Na autoformación do profesorado, cuxa carreira docente, e salario, irá ligada á produtividade desde o mesmo momento do ingreso no sistema mediante un mecanismo (avaliación externa) que “relacione o progreso dos seleccionados cos resultados que obteña”
2.- Na segregación do alumnado: “os alumnos que presenten necesidades educativas específicas serán atendidos especificamente, pero á vez tamén abriremos vías e oportunidades aos que destacan polas súas capacidades ou o seu traballo”
3.- No establecemento de diferentes tipoloxías de centro segundo os seu recursos, ubicación e procedencia social do alumnado en base a “crear centros de especialización curricular” pois do que se trata é de “dar máis marxe de acción aos centros para que teñan capacidade de adaptarse ás necesidades dos seus alumnos”.
E todo isto tendo como pano de fondo a privatización do sistema, a non aportación de recursos xa que segundo o Ministro agora o Estado español está por enriba «da media en dotación que os países máis industrializados do mundo: España é o 8º país con máis gasto por alumno na escola pública da OCDE, 9.833$ fronte aos 8.146$ da UE-21 e os 8.027$ da OCDE. España gasta en cada alumno da escola pública case 2.000$ máis que a media dos países da OCDE”
Con estes argumentos non é de estrañar que o ministerio desvíe a atención cara ao problema do adoutrinamento na materia de Cidadanía, mais na realidade voltamos ás vellas ideas que o PP xa propuxo hai anos avaladas agora coa experimentación que se fai nalgunhas comunidades, Madrid por exemplo, onde os indicadores de calidade á que acode o Ministerio non son precisamente os máis elevados (como tampouco é xustificar a reforma de secundaria para nos aproximar aos modelos francés e alemán, pois estes sistemas non se encontran entre os máis valorados de PISA).

Así que por máis que se diga que:“A reforma que pretendemos vai encamiñada a unha mellora substancial da calidade, mantendo e reforzando a equidade básica, que é a igualdade de oportunidades” non é fácil encontrar estas motivacións na comparecencia ministerial.

E non sabemos que pensa de todo isto o goberno galego. Xa veremos.

Xoán Costa

Eis a cuestión que a un lle vén á cabeza cando estes días ve, nas portadas de xornais e telexornais, alcaldes convertidos en Tique ou Tiqué, a divindade grega responsábel pola fortuna e prosperidade dunha cidade, do seu destino e o dos seus habitantes.

E, perante todo o que ve, pregúntase, como na canción de Héroes del silencio “quen manipula as esperanzas en beneficio propio”?

A banalización de todo o que nos rodea até o baleirar de significado, a consideración de que o azar é o motor da vida, de que todo é cuestión de sorte e, como consecuencia, a propagación da idea, como guía e principio de actuación vital, de estarmos eximidos de responsabilidades de todo o que acontece na nosa contorna, pois ninguén pode controlar a tola Roda da Fortuna, ten estes días ampla presenza mediática aproveitando a figura dun neno do Porriño que aos seus dez ou once anos, preocupado pola situación de desemprego do seu pai, participa nun concurso escolar denominado Unha carta para o meu alcalde, un concurso que, en principio, non tiña outra finalidade – imos pensar que así era- que fomentar a participación dos estudantes porriñeses na vida social do municipio, mais que acabou por se converter en portada de xornais e telexornais empeñados en convencernos de que teñamos fe na fortuna, que os dereitos que como cidadáns temos, dereito ao traballo, dereito á vivenda, dereito á educación, dereito á sanidade que maloserá que alguén non interceda por nós e podamos así acceder a unha vivenda protexida aínda que non nos corresponda, ou avanzar nas listas de espera para unha intervención cirúrxica.

Para as persoas que nos dedicamos ao ensino, e á vista de anécdotas como esta e outras moitas coas que día a día nos ilustran os informativos, resulta ben difícil explicar ao noso alumnado, esas persoas que algúns responsábeis educativos cualifican, coa boca chea, como “os cidadáns do futuro”, que os dereitos son iso, DEREITOS, e non caprichos da deusa Fortuna, ou se quixermos e en palabras mais mundanas, actuacións caciquís absolutamente fóra de tempo e lugar que, alén diso, xogan cos sentimentos dos nenos e coa dignidade dos adultos.

Hai un proverbio africano, moitas veces citado, que di que para educar un neno é precisa toda unha tribo mais a cuestión é: que podemos facer cando unha importante parte da tribo renuncia á posibilidade de educar?

Xoán Costa

Marta Dacosta.
Nos anos 90 saudáronnos como as que estabamos a renovar a poesía galega. Despois de tanto afago, todo soaba xa a chegada á meta, a convite á relaxación e abandono da rebeldía. Entre liñas a mensaxe dicía que o traballo estaba feito, que podíamos acougar.

Mentres, a crítica sisuda analizaba a obra das mulleres sen poñelas ao pé da escrita polos seus contemporáneos masculinos. Algunha atrevémonos a falar dun novo gueto: o da poesía das mulleres, que de súpeto semellabamos estar exclusivamente afanadas nun mundo literario de noso construído para a revisión dos mitos e as personaxes, sen que iso transcendese máis alá do sexo de quen escribía. Algúns homes aínda opinan que, cando escribimos, escribimos só para nós mesmas.

Daquela, houbo atrevementos contundentemente contestados, como o de propor eu mesma, a finais do século XX, que a Asociación de Escritores en Lingua Galega nomease tamén ás escritoras. Fanada aquela tentativa, debimos agardar máis de once anos para que, agora si, a AELG sexa a Asociación de Escritoras e Escritores, a proposta dunha recoñecida colega.

Sempre dixen que non nos podían enganar as aparencias e que o camiño aínda estaba por andar. Que malia as afirmacións que se podían ler e escoitar as mulleres seguiamos sen ter a visibilidade que á nosa obra lle correspondía e permanecía por baixo do teito de cristal que nos impede chegar ao lugares de decisión.

Cando estamos soas, comentamos ás veces os atrancos cos que nos encontramos, mesmo a batería de anécdotas marcadamente incorrectas que nos rodean e que prenden a nosa furia. Mais, por puro instinto de supervivencia, sabedoras de que a nosa imaxe segue sendo determinante, medimos a incisividade das nosas críticas a un sistema que nos segue negando.

Medimos a incisividade, non renunciamos á reivindicación.

Por iso, xa que o tema está en boca de todas, e tamén de todos, por certo aquí e alá (noutras academias e noutras literaturas, que a invisibilidade da muller e o seu teito de cristal non coñece cualificativos que a limiten), eu digo, tres de tres e as que han de vir.

Si. Se son tres as cadeiras a ocupar na Academia galega, sexan as tres ocupadas por mulleres. Nin de lonxe o resultado, é dicir, o número de mulleres que podería haber na Academia representaría aínda a proporción das escritoras ou investigadoras que hai no noso país. Mesmo ocupando as tres cadeiras vacantes, seguiremos en notoria desvantaxe e infrarrepresentadas.

A todas, incluso a todos, véñennos á cabeza nomes de escritoras e estudosas que deron xa sobradas mostras de reunir os requisitos para pertencer á Academia. Así que, despois de reclamar que as tres cadeiras sexan ocupadas por tres mulleres, pido que as propostas sexan xenerosas e que se teña en conta a todas as mulleres que na nosa lingua teñen un papel determinante. Que non haxa matices que neguen a presenza plural do que realmente somos. Que as mulleres que se integren na Academia, no camiño de acadar a visibilidade en espazos que aínda se nos vedan, teña a gama de cores que a nosa produtividade ten, recollendo nesa proposta as voces máis destacadas, comprometidas e contundentes que hoxe temos no noso país.

Marta Dacosta, 8 de marzo de 2011.

Un artigo de Marta Dacosta

Desde o século XX ollabamos cara ao século que andamos imaxinando unha modernidade que seguía os deseños dunha película de Woody Allen. Ás veces había un certo tufo apocalíptico e o certo é que o cambio climático que hoxe invocamos a cada nova treboada ou sol intenso acompaña estes anos difíciles e escuros que avanzan cara á negrume absoluta.

“Un golpe de calor para os incendios e a desesperación do nacionalismo panhispánico para os atentados” eran as conclusións que, na novela de Antón Lopo, se empregaban, entre outras, para explicar a independencia e creación da República de Compostela. O deterioro do clima e a natureza xunto cos ataques á lingua converxían nos albores dun cambio político que levaba Galiza á independencia e o galego a lingua única, despois da extinción do español. Agradábel ciencia fición afastada un século máis, imposíbel para a nosa vida.

O certo é que o século XXI anda entre arroiadas sen límite e tremores de terra, a golpe de normas contra a lingua e de recortes económicos que primeiro pechan medios de comunicación e despois afogan compañías de teatro, case impiden a realización de congresos, reducen á mínima expresión a creatividade da mocidade, tan dada noutro tempo á contestación máis radical, etc., etc., etc. Poderiamos estender a nosa listaxe, porque unha tesoira de dimensións ciclópeas recorta cada día outro lugar de refuxio para a nosa existencia. E no rexeitamento que nos producen volvemos á novela e máis alá da ciencia fición, preguntámonos: serán estas as primeiras causas para unha transformación que nos leve á emancipación tan agardada?

Onte volvín á Alba de Gloria. E como tantas outras veces non puiden evitar emocionarme ao repasar as palabras de Castelao. Fala alí da Santa Compaña dos inmortais galegos, e ao ler os seus nomes ía sumando á memoria colectiva as horas de entrega e sufrimento, aldraxes, incomprensión, mais tamén o optimismo e o alento que os impulsou e desexei que este “substractum insobornábel da patria galega” saíse esta mesma noite cara ás rúas vellas de Compostela, que andase a súa pedra e o cemento, que rodease os edificios en que conspiran contra a súa memoria e coa súa presenza lles fixese comprender aos que se negan a si mesmos cal é o tamaño da súa destrución.

O inverno vai rematando, mais aínda poden vir nevaradas intensas para o idioma, bategadas veloces contra a liberdade, ondas xigantescas contra a tecido cultural que co esforzo de tantos viñemos construíndo. E logo virá o verán e con el, se cadra, a secura e o lume.

E aínda así, non pode haber lugar para a resignación, porque cada inclemencia deste tempo presente, ha de ser carraxe de futuro

Non sei por que, dun tempo a esta parte, xeneralizouse a idea de que abrir debates -non importa o tema nin o espazo – é algo necesario socialmente e case inherente ao propio comportamento democrático. Mesmo hai quen pensa que é posíbel debater en estado de ideoloxía pura, nun universo anterior ao Big Bang,  sen condicionantes externas que terxiversen o fío da argumentación.

Mais nada máis enganoso.

E cando eses debates se establecen sobre sinais de identidade como a lingua a cousa nace xa de por si desnaturalizada pois o propio uso dunha ou outra terminoloxía, dun ou outro concepto, dun ou outro punto de partida, condiciona o posicionamento dos debates e, polo tanto, os resultados.

 E ademais confunde.

Recentes informes sobre o futuro do galego sitúanse neste contexto de abrir debates sen máis e de crear confusión. Primeiro porque parten da idea de que os actuais discursos normalizadores, e non estamos a nos referir aos discursos oficiais senón xustamente a aqueles que levan anos traballando na restauración de usos do galego, están caducos, non serven por estaren ligados a ideoloxías algo pasadas de moda, cousa moi lonxe da realidade. Outra cousa é que non se teñan logrado o cento por cento dos obxectivos propostos, mais iso non invalida nin avellenta os discursos nin as propostas.

Por outra parte, a pretensión, ou as propostas, de alcanzar a competencia comunicativa en galego e castelán o conxunto da poboación, especialmente a través do sistema educativo, é algo tan fóra da realidade como aquelas propostas do Partido Popular, gobernando Don Manuel Fraga, que falaba de bilingüismo harmónico e que o Señor Feijoo transformou en bilingüismo cordial. O sistema educativo é unha ferramenta importantísima para a consolidación da competencia lingüística, sobre todo en contextos en que a lingua do sistema educativo é continuación da lingua ambiental, mais en contextos diglósicos o sistema educativo só representa unha pequena parte das posibilidades de restauración lingüística, se ben ten todas as posibilidades para a adquisición de competencia.

Estes debates de que falamos, difundidos en informes e redes sociais, pretenderían de dar carta de normalidade a políticas lingüísticas bilingüistas partindo da idea de que se a totalidade dos e das galegofalantes son bilingües, isto é somos individuos capaces de falarmos en galego e en castelán, tamén a totalidade dos casteláns falantes en Galiza deberán ser capaces de falaren en galego ou en castelán indistintamente. Fermosa teoría, mais na práctica o que condiciona o uso dunha lingua é o contexto e na sociedade galega actual os contextos están perfectamente delimitados e inclinados cada vez máis a favor do español. Porque vivimos nunha situación de conflito lingüístico -aínda que o termo poda parecer anticuado e contrario á cordialidade- e a diglosia, no seu significado clásico, funciona de maneira eficaz. A este respecto, podería pór un pequeno exemplo. Recentemente estiven ingresado no CHUAC nun servizo onde as enfermeiras (eran todas mulleres menos dous homes) falaban perfectamente galego e español. Son polo tanto un paradigma de competencia bilingüe. Mais cal é o uso das dúas linguas? Cos doentes de máis idade falan galego ou español dependendo de cal sexa a lingua do doente e con aqueles de menos idade, aínda que sempre lles falamos en galego, falaban invariablemente en español. Que é o que leva a esta situación? Obviamente os prexuízos lingüísticos propios de toda situación diglósica.

E aí é onde deben actuar primeiramente as políticas normalizadores, en marcar contextos de uso para o galego. Porque é evidente que, sobre todo a través do sistema educativo, podemos conseguir, nun espazo de tempo maior ou menor, que a totalidade da poboación de Galiza sexa competente en galego e en español. Mais pensar que de aí derivará unha situación en que se usarían indistintamente en calquera contexto unha ou outra lingua é pensar que podemos alcanzar a liña do horizonte. E é que, e perdoen a comparanza, para os falantes a lingua é como a relixión. Poderíamos pensar nunha sociedade ideal en que todas as persoas coñecesen, poñamos por caso, os principios cristiáns e musulmáns. O coñecemento de ambas as relixións seguramente aportaría concordia e respecto dos dereitos de cada quen, mais á hora do culto, á hora da práctica, cada persoa acreditaría no seu deus como o único verdadeiro. O mesmo sucede coa lingua.

Concordo con quen pensa debemos anovar o discurso sobre a lingua, mais utilizando o termo anovar  co significado da cultura agrícola,  mais dubido que a solución para o futuro do galego como lingua sexa aceptarmos a solución bilingüe, chámese este bilingüísmo harmónico, cordial ou restitutivo. Prefiro pensar nunha Galiza  maioritariamente monolingüe en galego, seguindo a tradición do galeguismo e acreditar que  Galiza ou é monolingüe en galego ou non será Galiza tal como a coñecemos e, algúns, a desexamos. Será outra cousa.

Xoán Costa