Caderno Xeral

Francisco Rodríguez

Informacións e comentarios puxeron o acento onde máis lle conviña ao medio respectivo. Todos se moveron dentro dun ton reverencial e admirativo. O cambio na Casa Branca sen dúbida abre unha nova fase interna en Estados Unidos, con algunhas consecuencias para o exterior. Máis difícil de aceitar e que abra unha nova era. Son precisamente as constantes tradicionais da política americana as que non aparecen subliñadas nen nas informacións nen nos comentarios hexemónicos na prensa española, en boa maneira representativa da europea. A etapa de Bush privou de toda lexitimidade á política internacional dos Estados Unidos pola súa descarnada agresividade e a súa violación descarada e continua das normas elementais dos estados democráticos. Intencionadamente as primeiras medidas de Obama están destinadas a prohibir o uso da tortura e a restaurar o respeito pola Convención de Xenebra. Esta iniciativa resultaba prioritaria para recuperar a lexitimidade moral dos Estados Unidos. Todos sabemos que é posíbel a agresión e a violencia con recursos máis sutís. Os panexiristas do modelo USA e os acólitos dun deseño imperial presentábel necesitaban estas rectificacións. Nun contexto tan indigno e preocupante como o que vivimos, non deixamos de valorar positivamente o retorno a formas democráticas. Na política, como na vida, non é certo o aserto de que canto peor, mellor. Encóntrome entre os que así pensan.

Porén, resúltame un pouco badoco, inxenuo e irresponsábel, para alén de desfigurador, non subliñar os límites do cambio e os principios negativos asumidas por Obama. Non esquezamos que o novo Presidente segue representando os intereses de grupos oligárquicos, metamorfoseados en intereses da nación americana. A parte máis extensa e sintomática, para mal, do discurso presidencial do 20 de xaneiro no Capitolio facía referencia á concepción de Estados Unidos como unha grande nación e o seu papel no mundo. Aceitando que viven unha crise, vinculouna non só a un problema económico interno, suxeito a datos e estatísticas, senón tamén a unha destrución de confianza, a un temor persistente “de que o declive de Estados Unidos é inevitábel”. Deste xeito enguedéllanse as cuestións da política interna coa exterior: restaurar os valores e ideais dos “nosos pais fundadores, enfrontados a perigos que a penas podemos imaxinar” para rexenerar a economía do país e exercer de faro da liberdade no mundo, reafirmando así a grandeza da nación. Non se desiste da tese asumida fanaticamente na etapa Bush: o país está en guerra “contra unha rede de violencia e odio de grande alcance”. Existe o mal como antítese dos valores que Estados Unidos defende. Enleado con elementos bíblicos, característicos dun discurso político sacralizado, ao servizo das clases dirixentes, Obama segue asignándolle a Estados Unidos o papel de pobo que recibe unha mensaxe reveladora: a obriga de actuar como exterminador do mal. A mensaxe evanxélica idílica fundaméntase no principio de igualdade, liberdade e felicidade para todos. Mais esta mensaxe hai que espallala e praticala a través dunha viaxe xa histórica, como pobo escollido, que conleva sacrificios, fe e empeño no pobo americano. Deus pídelles que “deixemos pegada nun destino incerto”. Máis unha vez, agora, son postos a proba, como o pobo escollido e os seus profetas na Biblia. Non poden interromper o camiño comezado desde que son nación, “coa mirada posta no horizonte e a graza de Deus con nós”. En boa lóxica, o remate discursivo é o dun sacerdote dirixíndose aos fieis: “Deus vos abenzoe, Deus abenzoe a América”.

Pregúntome como un discurso de inspiración tan providencialista pode ser tan louvado nunha Europa aparentemente tan reacia ao fundamentalismo relixioso. Lembremos a incomprensión co islamismo. Non quero pensar que se diría dos nacionalismos das nacións sen estado se xustificasen a súa causa nun camiño a percorrer marcado por Deus, nunhas ideas eternas e inalterábeis inspiradas providencialmente, que merecen ser exportadas e mesmo impostas aos que non as comparten. Só podemos entendelo se se padece unha admiración hipnótica perante un irredutíbel e conxénito idealismo americano, que non se está disposto a acreditar como real nos demais. Comentarista hai, caracterizadamente laico, que chega a afirmar que “o verbo se fixo Obama”. Está claro que potencia militar só hai unha, convertida por algúns en super-potencia mundial, tamén moralmente. A guerra “contra o terror” debe continuar, de forma máis humilde, con outras tácticas. Necesítanse maiores compromisos e conivencias dentro do mundo occidental e máis anestesias para o resto do mundo, contra os discrepantes ou simplemente contra os que aspiren a ser eles mesmos. A falla de lexitimidade do sistema, pola belicosidade tortuosa fóra e o declive e deterioro económico e social dentro, comezaba a ser un grave problema para as clases dirixentes. A ruína da clase media, a pauperización imparábel até a marxinación e a exclusión social de amplas capas populares, o sarillo irresolúbel pola forza bruta de Afganistán, a desgastadora e custosísima destrución e ocupación do Iraque, as burdas manipulacións e práticas suxas na denominada cruzada contra o terrorismo, clamaban polo cambio. Afortunadamente o mundo hoxe é moi complexo e plural. Resulta difícil que se aceite unha chefía superior por moi humilde que se apresente nas formas. O acceso de Barack Hussein Obama á Presidencia USA certamente ten un valor exemplar, e unha certa función pedagóxica e catártica, especialmente para a poboación negra marxinada. Pero se a ilusión é boa socialmente, éo na medida da incidencia para cambios práticos, non como auto-engano. Cos instrumentos con que conta Estados Unidos é posíbel un desenvolvemento interno da súa economía que provoque unha limitada rexeneración socio-laboral. Parece máis difícil que cambie o seu papel negativo a escala mundial se non rectifica a súa aspiración, de fundamentación divina, a dirixir o mundo. Eis a parte do discurso que se obvia nos panexiristas de Occidente. Nós non podemos obvialo. Non se pode contemplar o mundo cun único actor fundamental. Non se pode aceitar unha retórica discursiva que, debaixo de valores morais individuais e tradicionais, agacha unha pragmática de conveniencia egoísta e excluínte. Non é bo que ninguén se asigne o papel de pastor dirixente do mundo, por máis que xure sobre a Biblia. Moito menos é aceitar tamaña preocupación idealista, sempre en beneficio proprio e coa intención de evitar un declive inevitábel. Obama citou sen rubor aos que morreron en Khe Sanh, dentro do sendeiro dos que reafirmaron a grandeza de América, un episodio especialmente cruento da agresión neocolonial contra o pobo de Vietnam…

Rubén Cela Díaz

Xira o mundo, mais nalgunhas partes do globo nunca dá o sol. Negra sombra é a que cae hoxe sobre Palestina. Só negro. Infinita chaira negra de desolación, destrución e dor, onde o son de balas, bágoas, berros, cazas e bombas, son a banda sonora orixinal da vida de millón e medio de seres humanos que tentan manterse con vida na franxa de Gaza en menos de trescentos quilómetros cadrados flanqueados desde terra, mar e ar polo exército israelí.

Palestina é esa Terra Santa, esquecida da man de deus, onde non hai cravo ardendo ao que se amarrar, onde se verqueu suficiente sangue como para tinxir océanos enteiros, onde os nenos ou morren ou se teñen que converter en adultos prematuros, onde as paisaxes se pintan sempre como un debuxo a carbón e onde ningún morto é natural. Esa é a Palestina que bombardeou durante vinte e dous días e vinte e dúas noites Israel e onde os cráteres das súas bombas fan de cadaleito para un futuro de paz e xustiza. Bombas con rostro, nome e apelidos porque ningún xenocidio é orfo. As balas coñecen quen as carga, quen as dispara, que as vende, quen as xustifica, quen as aplaude e quen cala complicemente.

O pasado domingo, como milleiros de galegos e galegas, erguinme para acudir a unha grande manifestación de apoio e solidariedade co pobo palestino. De camiño, en cada quiosco ollaba para os xornais que recollían nas súas portadas o suposto “alto al fuego unilateral de Israel”. Curioso xeito tivo Olmert de declarar ese “alto o fogo”, despedíndose temporalmente das súas agresións atacando un colexio de Nacións Unidas e matando a dous nenos inocentes máis, que xa pasan a acompañar os outros catrocentos nenos e nenas que morreron asasinados nestas tres semanas. Iso si, para o primeiro ministro israelí os obxectivos están cumpridos e a misión foi un completo éxito,  aínda que por se acaso, non van retirar “de momento” o seu exército de ocupación…

Resulta indiscutíbel que é un motivo de ledicia saber que -cando menos en teoría- hoxe non caeran mísiles indiscriminadamente sobre Gaza. Porén, no fundamental, nada cambia en Palestina.

Palestina non é hoxe simplemente o nome dunha nación ou dun conflito pasaxeiro ou puntual, é a metáfora dun sistema político e económico hexemónico no planeta, onde a violencia, a ocupación e a opresión son consubstanciais ao mesmo. A diferenza é que as cloacas dese sistema en Israel están na superficie.

Esta invasión de Gaza non responde ao lanzamento duns cantos foguetes por parte de Hamas. Algo así non se improvisa. Responde a unha estratexia máis de fundo e a medio longo prazo. O sionismo é un proxecto imperialista e racista. Desde o propio nacemento do estado de Israel en 1948 nunca quixo coexistir pacificamente con Palestina. O soño da “Grande Israel” precisa do aniquilamento físico de Palestina. Trátase dun estado que naceu baseado na cuestión racial e expansionista: a anexión dos Altos do Golán sirios, a usurpación de máis dun 10% de territorio cisxordano dentro do muro da vergoña israelí –por certo, declarado ilegal polo Tribunal Internacional de Xustiza da Haia-, a instalación como paracaidistas de máis de 250.000 colonos xudeus en territorio roubados aos palestinos ou a expulsión de máis de 4 millóns de refuxiados aos países veciños, son claros exemplos desa política.

Para tentar tapar todo isto, Israel conta cun todopoderoso aparato de propaganda internacional que trata de amosar ao mundo a un pobo, historicamente perseguido e sufridor dunha das maiores atrocidades da historia como foi o holocausto –cousa que ninguén normal nega- que só quere vivir en paz, mais para iso teñen que defender os seus fillos dos perigosos veciños fanáticos e terroristas árabes. Unha propaganda que presenta Israel como único estado civilizado e democrático no medio dos países árabes, un auténtico “faro de occidente” rodeado de fanatismo islamista. Un aparato de propaganda que a través das súas sucursais e franquicias –das que por desgraza Galiza tampouco se libra- tentan descualificar calquera crítica ás agresións israelitas e tachar a todos aqueles que as verquen de antisemitas. Nada máis lonxe da realidade. Non se trata de antisemitismo, senón de antisionismo que é o mesmo que dicir: antiimperialismo.

Israel –non só o seu goberno, senón o conxunto da sociedade israelí- son a única culpábel desta situación. Unha sociedade armada, fanatizada e racista cun auxe da máis extrema dereita do planeta que se ocupou de deshumanizar a poboación palestina até o punto de que resultase algo normal o feito de encadealos, humillalos, torturalos e mesmo asasinalos. Unha sociedade enferma, cómplice e responsábel de todos e cada un dos mortos e que non ten ningún problema de iniciar a precampaña electoral a golpe de morteiro. Laboristas e Kadima tentarán rendabilizar a ofensiva militar e conveter os mortos en votos, nunhas eleccións onde cada  papeleta voltará a ser unha bala contra o pobo palestino e onde os partidos políticos en vez de ter a militantes pegando cartaces, teñen a un exército pegando tiros preguntándose cantos votos dará cada neno morto,  cantos máis fai falta matar antes das eleccións do 10 de febreiro e  cantas noites máis de cacería farán faltan para cobrar os pluses a final de mes.

Aínda que teñamos na retina a imaxe de nenos palestinos usando as súas ondas para lanzar pedras contra carros de combate, isto non é David contra Goliat –como cualifican moitos analistas- porque isto non é unha batalla, é unha carnizaría, un masacre, un xenocidio. Israel é hoxe a terceira forza aérea do mundo e unha das principais potencias militares do planeta que desde o ano 2000 até que comezou esta nova matanza, asasinou a tres mil palestinos e palestinas de entre eles 634 nenos e nenas.

Non existe a palabra xustiza en Palestina. Só unha “xustiza-sionista” (difícil binomio) que lexitima os “ataques preventivos”, os “asasinatos selectivos”, a tortura, o secuestro –nos cárceres israelitas hai máis de 10.000 presos e presas políticas- ou que prohibe que os partidos representativos da poboación árabe poidan concorrer ás eleccións ao tempo que non ten problema en sentar nas bancadas do seu parlamento a deputados como Avigdor Lieberman que chegou a declarar que solucionaría o conflito de Gaza co uso da bomba atómica. Este home foi ministro israelí…

Mentres, no resto do planeta, amencemos cada día con regueiros de tinta nos xornais, que a primeira hora da mañá se dixeren co café. Morte televisada ao serán, para estómagos xa domesticados. Un xenocidio nas ondas que comparte mantel no noso xantar familiar onde xa non é de estrañar que entre morto e morto, alguén pida un pouco máis de sal. No caso do estado español – e a pesar dalgunha declaración de intencións baleira dalgún dirixente do PSOE-  formou e forma parte da estratexia liderada polo Estados Unidos e apoiada pola UE e unha parte importante dos países árabes de lle dar no fundamental cobertura as accións militares de Israel, sen falar da venda de armas españolas a Israel que son empregadas contra  a poboación palestina ou que o goberno de Zapatero segue a manter o apoio a un acordo de asociación entre a Unión Europea e Israel. Feixes de nada. Iso é o que lle ofrece a “comunidade internacional” á pobocación palestiniana. Empachos de fame e morte.
 
Porén non todo está perdido. Escoitáballe a un amigo palestino hai pouco que no seu país teñen un dito: “Israel precisa gañar todos os días para sobrevivir. Os palestinos só temos que gañar unha vez”. Esa “unha” cada día estará máis preto que lonxe.

Despois dun longo inverno, oxalá tamén chegue a primavera a Palestina. Desde unha Praza da Quintana de mortos, mais sobre todo de vivos, milleiros de compatriotas decidimos este domingo mandar desde Galiza a Gaza a nosa particular raiola de So
l, que sumada á de todos os bos e xenerosos que habitan este planeta, permita quecer os fogares palestinos e iluminarlles o camiño cara a un futuro de paz e liberdade.

Rubén Cela Díaz
En Compostela a 19 de xaneiro de 2009

Este mes é o do nacemento e a morte de Castelao. No 2009 cúmprense 25 anos da traída dos seus restos mortais desde Buenos Aires para depositalos en San Domingos de Bonaval. Foi unha traída patrocinada e controlada polos que nunca acreditaron na súa obra nen o seu pensamento. Realizouse nun contexto de severas limitacións anti-democráticas, co nacionalismo expulsado do Parlamento Galego. Inevitabelmente foi contestada polos que, no plano ideolóxico e político, nos considerabamos continuadores da súa obra. Desde entón, produciuse paseniño un fenómeno de asimilación, para convertelo en algo inocuo, sen coñecemento e recoñecemento social amplo. A asimilación non liberou a súa obra da minusvaloración e da ignorancia colectiva. A forza do perseguido e censurado, do reprimido, foi substituída pola rotina do abandono e do esquecemento progresivo. Velaí o Pavillón de Galegos Ilustres (sonoro nome oficialista), sarcófago de Castelao incluído, non debidamente aberto nen mostrado ao público durante tantos anos e mesmo agora sen a debida promoción para ser visitado e sen a adecuada información de todo tipo sobre as figuras que alí xacen. Que forma, após de pomposas honras fúnebres retardatarias, e retóricas, de matalos para que non deixen pegada social! Que destino, vérense agora nun templo, de forma sobrevida e inesperada, propiedade da Igrexa católica, un home –Castelao– e unha muller –Rosalía–, escépticos en materia relixiosa e nada proclives ao catolicismo! Canto desleixo e abandono durante case que 25 anos!
É frecuente escoitar, en medios académicos presuntuosos, a idea de que non podemos vivir de mitos, como se o pobo galego os tivese de seu. Castelao, mesmo na súa vila natal, segue a ser, hoxe máis que nunca, basicamente un humorista e un debuxante retranqueiro, unha recorrente referencia localista. O contacto coa súa obra pictórica, gráfica, coa súa literatura –narrativa e ensaio–, coa súa traxectoria práctica na política, está secuestrado socialmente. É só algo bretemoso que se esvae difuso na vaga nebulosa da cultura galega. Dáse a nivel masivo un descoñecemento do seu papel histórico e do seu significado e valor onte e hoxe. Polo tanto, imposíbel o mito. Deberíamos revisar que mecanismo psicosocial, vinculado a unha concepción do poder e do moderno na Galiza, conduce a propórense desmitificacións cando ningún valor galego ten acadado esta categoría. Por falla de asunción social plena. Mesmo cando, nalgún caso se produciu a mitificación, é tan perturbadora e controlada que provoca a inversión do significado real da obra e da persoa: o caso de Rosalía.
A verdade é que non somos dabondo conscientes, por exemplo, do resplandor do noso segundo Renacemento cultural, o que se produciu entre 1914 e 1939. Carvalho Calero, tan pouco mitificado, hoxe tan ignorado e preterido polos mandaríns académicos, lembraba que, naquel tempo, o sentimento nacionalista era máis intenso, pero menos extenso que hoxe. É dicer, avanzamos no plano social-cuantitativo. Porén, a formación, a información, é fráxil. Necesitamos alicerces con fundamento na información e no coñecemento sobre a nosa traxectoria histórica, os precedentes e os seus esforzos e resultados, para descubrirmos a tradición, as prácticas, os valores de Galiza como un pobo con vontade por existir e ter un papel de seu no mundo. Este coñecemento, cos esforzos de hoxe, guiaranos por camiños relevantes e orixinais, non miméticos. A obra pictórica, a gráfica en xeral, de Castelao, tan novidosa e revolucionaria, tamén no plano artístico, non só debe ser catalogada debidamente, como se está a facer, afortunadamente, agora: debe estar visíbel á contemplación masiva e garantida a súa protección como un ben de interese público. Estivo a salvo do deterioro, mesmo da desaparición, durante estes 25 anos? En que mans está? A obra plástica de Castelao ten o valor suficiente para ocupar un lugar central en calquera infraestrutura museística relevante a nivel europeo e internacional. Ela soa xustificaría visitas demoradas, contemplación proveitosa con descubrimento de intencionalidades reveladoras, análises de técnicas e estilos artísticos vangardistas, diálogo coa arte universal ao servizo dunha cultura nacional galega. Os poderes públicos, se son conscientes do servizo á dignificación do país a través da posibilidade de información e coñecemento vedados ou menosprezados historicamente, debe considerar xoias a recuperar para a contemplación e a reprodución públicas o Álbum Nós, as Estampas, os Debuxos de Negros, Atila en Galicia, Milicianos e Galicia Mártir, os cadros e toda a obra gráfica e de deseño de Castelao.
Non resulta desnortado non contemplar, para adolescentes e mozos en xeral, a leitura de obras narrativas como Cousas ou Retrincos, tan sinxelas na súa fluidez narrativa, pero tan intencionadas e filosóficas a un tempo? Non son obras apropiadas para programar un plano de convite á leitura en lingua galega de forma masiva? Até cando vai durar o silenzo sobre Sempre en Galiza, na formación universitaria mesmamente, como se se puidese ignorar un esplendoroso ensaio, de múltiples formas e rexistos, sobre a traxectoria histórica e política de Galiza no contexto da Península Ibérica, e do mundo, de especial énfase na etapa na que aínda estamos nós mergullados como epígonos? Por que tanto medo a posibilitar unha alfabetización básica no terreo social e político cunha perspectiva de nós? Claro, Castelao tamén foi político: unha consecuencia inevitábel, tendo en conta as necesidades do país. A súa teimosía intensa, como a de outros, foi conformando sobre unha base material existente o rostro e a figura dun pobo que aspira á existencia. Non é posíbel facer a historia de Galiza no século XIX, nen a do Estado desde a nosa óptica, sen ter en conta os textos, os discursos, e práctica de Castelao, e doutros no seu afán por definir vontade política colectiva contra vento e maré.
A súa multifacética e proteica obra, tan intenso traballo e rupturista práctica social e política, non se poden despachar con desdén arrogante ou ignorancia banal; moito menos podemos conformarnos coa invocación do seu nome en ritos momentáneos, mentres se impide que a súa obra alimente as nosas vidas. Non podemos descualificar ou menosprezar unha tradición e non deixala descorrer libremente. Esperemos que, a partir deste ano 2009, a presenza da súa obra para coñecemento e disfrute, debate e diálogo, abra un panorama diferente para o espallamento da nosa tradición cultural e artística, para os nosos clásicos. Isto posibilitará o contacto cun campo de experiencias en todas as ordes, e de ensinanzas para os galegos e galegas de hoxe. Castelao é un caso sintomático do desleixo na promoción pública da nosa cultura, de menosprezo dos esforzos artísticos e políticos, xustamente dos que nos deron e dan vida.

O capitalismo superou historicamente as súas cíclicas crises a bombazo limpo e destruíndo traballo. Bombazo limpo: velaí temos as gadoupas xenocidas de Israel a esmagar por enésima vez a un pobo tamén elixido, pero non para a gloria, senón para o martiroloxio. Destruíndo traballo: as estatísticas do paro acadan novas cifras récord e volven amosar as dificuldades do sistema de produción hexemónico para distribuír a riqueza equitativamente.

O paro é unha condición estrutural do capitalismo. Sen paro os traballadores e as traballadoras non estarían polo labor de se vender barato no mercado. Sen paro os que non se conforman con determinada taxa de beneficio non se animan a investir. O Exército de Reserva dos millóns de parados é imprescindíbel para que a máquina continúe avante.

Non é certo que fose o New Deal o que salvou a economía norteamericana da Grande Depresión: foi a entrada na Segunda Guerra Mundial, a activación do complexo militar industrial. Keynesianismo, si, mais keynesianismo militar. O drama é que quizá o de Gaza sexa só o limiar de algo de maior envergadura, o sanguiñento aperitivo para ampliar a campaña de Afganistán e Iraque e enfrentar un obxectivo de caza maior, se cadra o Irán dos aiatolás.

Hai un pequeno problema. A historia non sempre se repite idéntica a si mesma. É certo que o paro anima aos capitalistas a investir, pero tamén deprime o consumo e a deflación está xa á volta da esquina. E o expansionismo militar tamén ten os seus límites: até os talibáns se poden converter na tumba dun Imperio.

As vellas receitas non serven. E non, Sarkozy, non hai que refundar nada. Hai simplesmente que criar un mundo novo: sen masacres de nenos e sen millóns de persoas amoreadas ás portas das oficinas de desemprego.