Caderno Xeral

Nun bar calquera dunha vila galega podíamos escoitar o venres á noite unha conversa entre amigos. A esas horas e despois dunha dura semana laboral poderíamos pensar que, entre cervexa e cervexa, os amigos estarían dicindo algunha parvada desestresante, entregados a unha conversa sen máis obxectivo que o de sacarlles unhas risadas. Pois non. Nun bar calquera dunha vila galega de doce mil habitantes, xusto cando se inicia o ansiado fin de semana, un grupo de amigos reflexiona sobre as declaracións dunha vizcaína que tivo a ocorrencia de utilizar o xentilicio “gallego” no seu sentido pexorativo. Non todos falan en galego na mesa do lado, mais concédenlle tempo ao tema e van na procura do xornal para documentar a conversa. Desde logo para eles non hai contexto que valla e eu, que non podo evitar observalos, non creo que sexan intolerantes nin acomplexados, e do que si estou segura é de que non son uns perturbados nacionalistas, pois nas vilas todas e todos nos coñecemos e eles perturbados non son e nacionalistas non se consideran.
O que non lembran os veciños de mesa e, porén, non debe ser esquecido, é que estas apreciacións da que alguén chamou atinadisimamente “parva no sentido literal do termo” son coherentes coas súas actuacións en contra dos galegos e galegas. Lembremos que foi das primeiras en sumarse á cativa mobilización que reclamaba a exclusión do noso idioma do ensino, que desde as Españas chegou para pórse á fronte da pancarta. Moitas palabras en sentido pexorativo poderíamos dedicarlle, sábeo ben, mais nós non somos así. Simplemente, recomendámoslle que lea “Castellanos de Castilla”, un poema que ela actualiza.
Marta Dacosta, marzo 2010.

O Ministro de Educación vén de presentar a segunda proposta para un Pacto para a educación. Á luz do recollido no texto, podemos afirmar que camiña en dirección contraria, tanto polas medidas propostas como pola ausencia doutras. Para a CIG-Ensino calquera pacto educativo beneficioso para reforzar a calidade do ensino na Galiza terá que fundamentarse no recoñecemento e asunción da pluralidade nacional, cultural e lingüística do Estado Español; asumir a defensa inequívoca do ensino público, garantindo o acceso á educación, en igualdade de oportunidades, ao conxunto dos cidadáns e cidadás na rede pública; reducir a tendencia á mercantilización e privatización da educación, aceptar as demandas que máis preocupan ao profesorado e non escamotear nin medios nin recursos para reducir o fracaso escolar e o abandono prematuro do sistema escolar. Por iso, vemos difícil un acordo que nos inclúa a todos, dado a grande diverxencia que hai á hora de buscar os remedios ás deficiencias e carencias da educación e debido a modelos educativos antagónicos, imposíbeis de encaixar nun pacto. Cuestión diferente son acordos puntuais sobre cuestións concretas.

Esta proposta de Pacto reforza o bipartidismo de tal maneira que, se non hai acordo entre o PSOE e o PP, sería inviábel, no futuro, calquera mudanza no ámbito do ensino, pois precisarase unha maioría parlamentaria de 2/3 que, como é sabido, só se pode alcanzar entre eses dous partidos. Subxace aquí a pretensión de marxinar o resto das forzas parlamentarias, renunciando así a conformar maiorías nas Cortes do Estado para lexislar a favor de reforzar o ensino público e trasladar maiores competencias ás diferentes administracións educativas.

Procúrase recentralizar e uniformizar, aínda máis, o actual marco educativo, obsesión permanente do PP, da que tamén participa o PSOE. Non é posíbel ningún acordo que nos inclúa a todos para un "marco común educativo" que non estea inserido na realidade de cada nación, que non poña en valor a cultura e lingua dos diferentes territorios e que non estabeleza, fixe e promova como lingua vehicular do ensino a propia de cada territorio para que, ao remate da escolarización, o alumnado teña plena competencia na mesma. Negar a configuración plurinacional e plurilingüística do Estado supón non considerar as diferentes linguas e situacións sociolingüísticas, desiguais investimentos educativos e carencias educativas específicas de cada territorio. No seu afán centralizador, reserváselle á Administración Central a potestade de avaliar o sistema educativo a través do Instituto de Avaliación, co obxectivo de uniformizar o ensino en todo o Estado, sen ter en conta as nacións con lingua propia e as realidades culturais e sociais diferentes que o ensino ten que observar. A súa centralización impedirá, por exemplo, avaliar a consecución de obxectivos e competencias relacionadas coa galeguización dos currículos e a competencia no propio idioma.

Estamos ante unha proposta de Pacto educativo coa que se dá un paso máis para mercantilizar a educación, ao asumir, as administracións educativas, dotar os centros privados concertados dos mesmos recursos, profesorado e medios cos públicos, co diñeiro de todos, mentres o ensino público continúa sen ter atendidas moitas das súas necesidades e carece de recursos e de profesorado suficiente en moitos centros de ensino. Búscase homologar o ensino privado concertado co ensino público, baixo a falacia de favorecer a "elección de centro". Con esta proposta de libre mercado para a educación, ponse en tea de xuízo a potestade das administracións educativas de ordenar e planificar a educación e veremos como se amplían os concertos educativos en todas as etapas en detrimento do ensino público, aínda que teñan como fin o lucro e "idearios de centro" retrógrados -que chegan a segregar o alumnado por razón de sexo- para controlar ideoloxicamente o ensino e transmitir valores reaccionarios. E todo isto subvencionado ao 100% con diñeiro público.

Observamos con preocupación as consecuencias que comportará a nova figura de "contratos-programas" entre a administración e os centros educativos, xa que a dotación e os orzamentos dos centros estarán en función do rendemento escolar do alumnado. Toda avaliación dos centros que estea fundamentada nos resultados académicos do alumnado é totalmente inxusta. Socialmente sería inaceptábel pretender consolidar diferentes categorías de centros educativos, creando unha elite, que contaría con máis recursos e medios, segundo o éxito escolar do alumnado, sen contemplar os condicionantes socias, culturais e individuais do alumnado que, sen lugar a dubidas, inflúen no rendemento escolar.

Tampouco se reducirá o fracaso escolar coa proposta de que, a partir de 3º da ESO, o alumnado elixa entre dúas opcións, unha orientada cara ao bacharelato e outra cara á formación profesional, co perigo de converterse, na práctica, en itinerarios diferentes, segundo as capacidades e actitudes do alumnado e non atendendo os seus intereses ou orientación académica futura. Con esta proposta córrense dous riscos: desvalorizar a formación profesional e optar pola medida máis cómoda para atallar, mais non solucionar, o fracaso escolar. A escolarización obrigatoria ten tamén unha función de cohesión social e non pode reforzar, aínda máis, a falta de igualdade de oportunidades do alumnado, derivada da clase social da que se procede. Non é de recibo que se pretenda presentar esta proposta como a panacea para reducir a alta taxa de abandono prematuro do sistema educativo e do fracaso escolar, socialmente inadmisíbel, cando non se fixan nin propostas nin medidas concretas, nin vemos saídas que poñan remedio a estas porcentaxes. O Ministerio parece máis preocupado en rebaixar unicamente as estatísticas -aínda que sexa estabelecendo vías diferentes para acceder ás titulacións académicas e clasificando o alumnado anticipadamente para que oriente o seu futuro académico cara ao bacharelato ou á formación profesional- que en facilitar e posibilitar que todo o alumnado adquira unha formación completa e integral. A atención á diversidade, aos recursos, programas e atención especial ao alumnado con maiores dificultades de aprendizaxe ten que prestarse desde a educación infantil e non agardar á ESO, cando, moitas veces, as solucións chegan demasiado tarde. A equidade educativa lógrase con medidas preventivas e non paliativas para acadar mellores resultados, tanto educativos como escolares.

Bótanse en falta propostas fundamentais para a mellora da calidade do ensino como a redución das rateos máximas, estabelecidas hai xa preto de 20 anos coa LOXSE. A atención á diversidade do alumnado, a loita e prevención contra o fracaso escolar ten que vir acompañada de suficientes docentes nos centros educativos para garantir un ensino máis personalizado, facilitar os reforzos e apoios educativos e os desdobres, cubrir as necesidades educativas especiais, dotar todos os centros de profesorado de PT e AL, contar cos apoios educativos para a educación compensatoria, dotar os centros doutros profesionais como educadores/as e mediadores/as sociais; potenciar a titoría e reforzar a orientación escolar coa xeneralización dos departamentos de Orientación en todos os centros.

Hai dous cursos, a implantación do novo currículo de bacharelato foi motivo dun conflito importante porque as materias de filosofía e historia perderon unha hora lectiva a favor da materia de relixión. Isto non tería acontecido se a relixión non conformara o currículo escolar. Porén, a procura da laicidade non aparece neste pacto, cando as crenzas relixiosas corresponden, unicamente, ao ámbito persoal e privado e debe manterse á marxe dos centros docentes.

Calquera pacto sobre a educación ten que comportar maior financiamento do ensino público, moito máis, se temos en conta as carencias acumuladas durante
anos e a débeda histórica con Galiza, desde a época das transferencias en materia educativa. A estas alturas, se non se incrementa a inversión na educación pública, non hai avance posíbel na calidade da educación, nin son factíbeis medidas eficaces para facer fronte aos retos e necesidades educativas. Por iso, non son aceptábeis acordos se non se garante o financiamento suficiente para o ensino público. É necesario, como mínimo, dedicar o 7% do PIB á educación, máxime cando, nun contexto de crise, o lóxico e normal sería dotar o ensino de máis recursos como o mellor antídoto, por tratarse do investimento social máis rendíbel desde todos os puntos de vista.

Non imos abordar agora, será materia para outro momento, as proposicións estratificadoras e a carencia, máis unha vez, de propostas que valoren e recoñezan o traballo docente. Destacar, en todo caso, a ausencia dun tema que, neste momento, é de máxima preocupación e demanda do conxunto do profesorado: conseguir o dereito, que vimos gozando, desde hai 20 anos, a podérmonos xubilar anticipadamente, con carácter indefinido, fulcral para, entre outras cuestións, crear emprego e incorporar novo profesorado ao sistema educativo.  

Finalmente, consideramos máis que preocupante que o Conselleiro de Educación se limite a actuar ante o Ministerio de Educación, exclusivamente como militante do PP, trasladando só as propostas emanadas organicamente dese partido, que inciden nunha maior privatización, centralización e menosprezo para o noso idioma como lingua vehicular do ensino, e se desentenda da súa responsabilidade que non é outra que a de buscar mellorar a calidade do sistema educativo galego. 

Provoca mágoa e cabreo observar como, en momentos críticos, algunhas institucións recorren ao narcótico localista para confundir e desorientar as masas (así consideran o pobo). De forma premeditada encamíñanas por vieiros suicidas, despistándoas sobre as verdadeiras causas dos problemas e a respeito das alternativas para elas beneficiosas. Fano en nome dos intereses da cidade, da vila ou concello propio. Exasperan un localismo asentado nun individualismo primario, escravo dunha agresiva e acrítica emotividade, que se alimenta da frustración e que se proxecta contra o próximo, o irmán, o compatriota. O españolismo ?os poderes reais a prol da subordinación da Galiza, da eliminación da súa capacidade e coesión políticas- xoga sempre con este poderoso factor de descomposición nacional, colectiva. Emprégano especialmente en contextos conflitivos, de confrontación entre necesidades e intereses internos e deseños externos. Pretenden así enfraquecer a reivindicación, a demanda, a necesidade nacional galega, dividindo a súa forza.

Desde unha óptica analítica de compromiso co futuro do noso país, resulta penoso comprobar o cinismo demagóxico dun alcalde que, cando foi ministro do Goberno de España, se caracterizou pola indiferencia e marxinación máis absoluta de Galiza e de Vigo, en particular, axitando agora sen pudor, con mentiras e prexuízos, un localismo intoxicador, proxectado contra os de dentro, que agacha a súa sicaria mansedume coas consignas de Madrid. Que veracidade e a quen aproveita a consigna de que os males de Vigo proveñen da Coruña ou a de que os do norte queren roubar aos do sur? Que maneira máis perturbadora e tribal de despistar sobre as verdadeiras causas dos males que afectan a toda Galiza! Que forma máis ruín de agachar onde están os verdadeiros responsábeis! Como para lembrar aqueles versos rosalianos, hoxe día do seu nacemento: " I estes mals que nos afrixen/ din que todos veñen dela?/!Mais sucede nesta vida/ que os que teñen culpa non a levan!".

Os orquestradores do localismo adoran o becerro de ouro e militan na fobia anti-galega. Conténtanse, eis o seu entusiasmo español, con seren beneficiarios individuais das migallas que, como mendicantes, poidan apañar após a suculenta papatoria do botín polos de fóra. Chove sobre mollado: o alcalde incendiario segue o ronsel do coruñesismo que aleitou o seu correlixionario do norte, hoxe embaixador no Vaticano, tan funesto para as clases populares da cidade e para Galiza. Por certo, que papelón o dun partido que se especializa en alentar estes monstros! Que descarada manipulación, ao servizo dun partidismo sucursalista sempre, a verborrea de Caballero e Losada competindo por veren quen bota máis leña ao lume da exasperación localista no tema do futuro das nosas caixas de aforros!

Porén, a chave está nas reveladoras manifestación sobre esta cuestión do secretario xeral da sucursal galega, o señor Pachi, cando, todo auto-suficiente, afirma: "algúns pensan que viven nunha aldea gala, estamos nun mundo globalizado". Naturalmente non quería desacreditar os seus tan cínicos como demagogos alcaldes. Non. Atacaba os que defendemos as aspiracións de Galiza como pobo con consciencia e con dereito a existir. A modernidade globalizadora nolo impide e proibe. É contraria tal defensa aos tempos que corren. O localismo exacerbado e anti-galego é estupendo e comprensíbel. Claro vai na onda do amo globalizador, en versión española. España manda. Galiza, os galegos, non somos ninguén, unha entelequia romántica, superada pola historia. Velaí a fórmula para a nosa salvación: a anulación por suicidio.
Vai sendo hora de que nos preguntemos se non resulta reveladora esta insistencia en negar os dereitos do noso pobo, en nome dun suposto universalismo, como a cotío se fai cos oprimidos e negados. Esta insistencia agacha unha dinámica globalizadora, desigual e imperial na súa esencia, que non debe ser rectificada ou impedida. Para nós, significa afondar na nosa marxinalidade, un pobo sen capacidade nen responsabilidades, sen futuro, afogado nunha españolidade letal. Lograr a integración das dúas caixas galegas para contarmos cunha grande entidade financeira, democratizada, transparente, ao servizo da economía e da sociedade galega redunda na nosa capacidade e responsabilidade. A súa absorción por caixas foráneas afonda na nosa marxinación. Nesta dialéctica real non parece difícil saber como posicionarse se non nos ofusca un localismo perturbador ou un ideoloxismo pueril como escapatoria?

Semella que neste momento o pobo grego é culpábel de todos os males de Europa; a súa situación económica está poñendo moi nervosos ao resto dos membros da Unión, que rapidamente ten que adoptar medidas para socorrelo ou mellor dito, para socorrerse a si mesma. Todos os focos fixos no país helénico, falándonos dos graves problemas que ten, do irresponsábeis que foron os seus gobernantes, da picaresca institucionalizada na vida económica e laboral do país, etc?

E a Europa caritativa non vai deixar morrer a un irmán aínda que a súa situación crítica sexa por non ter feito caso do que recomendaban os gurús económicos e financieiros. Para salvar a Grecia recetámoslles entre todos uns medicamentos que son verdadeiramente novidosos e amosaranse eficaces para tratar a súa grave enfermidade; rebaixa de salarios ao funcionariado de entre o 10 e o 40%, posíbel eliminación dunha das pagas extras para todos os traballadores, suba do IVA e de outros impostos indirectos,  aumento da idade de xubilación, etc?

Realmente na Grecia o campesiñado, os traballadores e traballadoras, o funcionariado, o pequeno empresariado, xubilados, mocidade e parados son culpábeis da situación económica pola que están a pasar?
A inmensa maioría do pobo grego é simple sofridor da oligarquía financieira que ao longo dos últimos anos fíxose de ouro especulando en bolsa, das prácticas clientelares das dinastías políticas Papandreu e Karamanlis que se turnan no poder, e das tácticas coas que os banqueiros de Wall Street axudaron a maquillar as contas, unha maquillaxe que impedía a saída á luz do inmenso déficit público do estado grego.

Pero á hora da verdade a Joaquín Almunia, ao Banco Central Europeo e aos ministros de finanzas da UE o que menos lles importa é atopar e castigar aos verdadeiros culpábeis. A crise grega pasa a ser unha grande oportunidade para rebaixar os dereitos sociais e laborais da súa poboación.

E esa eliminación de dereitos non queren que sexa só para Grecia, senón que coa excusa da non desexábel pero sempre posíbel extensión da crise, quérese vacinar ao resto da Unión Europea. Esa e non outra é a razón de que levemos case un mes no estado español cos xornais e articulistas de cabeceira, as axencias de prensa e os noticiarios lanzando, todos a unha e machaconamente, a mensaxe de que non sendo tan grave a situación deben adoptarse medidas para garantir a estabilidade económica e financieira. Entre esas medidas curiosamente destacan, o aumento da idade de xubilación e do período de tempo cotizado para o cálculo das pensións, a conxelación ou as subas salariais irrisorias e o aumento  do IVA.

E nesas receitas coinciden os xestores do sistema, tanto os de rosa como os de azul, que só se permiten discrepar sobre cando será o mellor momento para apertarlle a gorxa ao enfermo, de xeito que sexa máis doado quitarlle os michelíns que supoñen os dereitos sociais.

Fronte esta situación e ás amenazas dos verdadeiros culpábeis e dos cómplices da actual situación económica hai duas saídas, en Grecia algunhas organizacións sindicais e políticas empezaron a mobilizarse en esixencia dunha nova política económica e financieira que non supoña perda de dereitos para aqueles sectores maioritarios da sociedade que nin quitaron beneficio na época de vacas gordas nin son culpábeis da actual crise do modelo económico neoliberal; outros pola contra piden responsabilidade e apoio de todos ao goberno para sair da crise. No estado español a na Galiza a situación non é moi distinta, uns presentamos propostas para sair da crise, que pasan por garantir as conquistas sociais e cambiar o actual sistema económico especulativo por un sistema baseado na economía produtiva. Outros asinan con nocturnidade e alevosía coa grande patronal topes do 1% para as subas salariais e reúnense co rei no seu palacio para buscar non se sabe que acordo.

Co medo ao terrorismo internacional quitáronnos liberdades e co medo á crise económica queren quitarnos dereitos sociais. Ollo, porque do que pase en Grecia debemos aprender para articular unha resposta contundente. 

Na derradeira semana de xaneiro celebrouse en Porto Alegre a 10ª Edición do Foro Social Mundial, un evento que ven marcando moitas axendas políticas e mediáticas desde a súa primeira edición alá polo 2001. O FSM xurdiu nun momento complexo co obxectivo de abrir un espazo de debate,  coordenación de actuacións e intercambio de experiencias entre persoas e organizacións que se posicionaban contrarias ao actual estado do mundo e ao proceso globalizador; así popularizou os lemas "Outro mundo é posíbel" en referencia a que o planeta precisa dun cambio en beneficio das maiorías e "pensar globalmente, actuar localmente" en referencia á necesidade de que os obxectivos comúns sexan levados adiante en función da realidade na que actúa cada un fuxindo de modelos prefabricados.
A súa estrutura supostamente aberta e horizontal fixo do Foro un grande escaparate visual con múltiples actividades simultáneas, e este atractivo fixo que as distintas edicións pasaran a ser referencia e en moitos casos lugares de peregrinación de persoas, tamén do noso país, que buscaban a solución aos problemas do mundo e en non poucos casos a apócema máxica para que a esquerda transformadora avanzara máis rapidamente.

Xunto con algúns aspectos positivos que tivo, ao servir de revulsivo para algunhas persoas e estruturas que estaban acartonadas e favorecer que a ollada dunha parte do planeta se fixara nunha latinoamérica a piques de entrar nun período de procesos de cambio político e gobernos progresistas, o FSM caeu en actitudes que co tempo se comprobaron totalmente erróneas. E á hora da verdade, sen ser esa a intención de moitos dos seus organizadores, axudaron a inocular en moita xente con inquedanzas e boas intencións a vacina da ideoloxía dominante do apliticismo fronte á cada vez máis necesaria politización da sociedade.
A súa Carta de Principios, aínda hoxe vixente, impide que as organizacións políticas poidan participar directamente na programación oficial, e pola contra  ao longo destes anos tiveron un importante protagonismo nas súas distintas edición diversas ONGs claramente dependentes económica e ideoloxicamente dos que detentan o poder no planeta, e ten sido moi discutido o papel xogado por fundacións como a Ford ou a Rockefeller. Sendo moitas destas entidades xestoras do sistema e nalgúns casos verdadeiros cabalos de troia coa súa práctica asistencialista que só busca poñer parches aos problemas concretos e impide unha análise das causas que axude a crear conciencia de que para rematar de verdade coas situacións de inxustiza precísanse actuacións políticas de fundo.

Ao longo das súas dez edicións moitos intelectuais teñen desembarcado nas sesións do FSM ao atopar nelas un medio que permitía unha grande amplificación mediática para os seus discursos e teorías; discursos e teorías as veces de grande interese, pero que outras moitas veces eran simples produtos de laboratorio ou froito da dexeneración ideolóxica e dun egocentrismo exacerbado que considera que só o que un di é o certo. Casos  como os de Toni Negri ou John Holloway son os máis chamativos de persoas que foron tratados como grandes gurús debido a aspectos positivos da súa traxectoria no pasado, e hoxe están a ser uns peóns máis do sistema.

Noutros casos o horizontalismo esaxerado do FSM permitiu ter o seu momento de gloria a profesionais do debate polo debate, que moitas veces só teñen tras de si unha páxina web moi ben deseñada que aparenta unha grande introdución social ou un posto de profesor ou profesora nunha universidade do corazón do sistema que lles permite desde a súa tarima dar leccións maxistrais a aqueles que sofren as inxustizas e loitan de verdade na rúa ou nas institucións  por rematar con elas.

As actitudes de uns e de outros son moi propias dunha elite intelectual que da famosa frase de Lenin que todos eles empregaron algunha vez  "Non hai teoría revolucionaria sen práctica revolucionaria e viceversa"  só lembran a primeira parte e deixan o da práctica para outros, que son os que luxan as mans e curiosamente segundo eles sempre acaban por equivocarse.

Agás a xornada internacional contra a guerra de iraq celebrada en marzo de 2004, até agora foi case imposíbel que do FSM sairan acordos concretos de actuación; e impúxose a realidade dos feitos, uns feitos que amosan a esterilidade dun debate abstracto e sen conexión real coa actuación diaria á hora de atopar puntos de encontro. Sendo a até o de agora positiva evolución do proceso político latinoamericano a que fixo voltar a ollada dos sectores máis conscientes do FSM á importancia fundamental da actuación política como un dos mecanismos para de verdade cambiar o mundo.
Así, xa desde as primeiras edicións as actividades con maior repercusión nas edicións do FSM foron as organizadas paralelamente á programación oficial por entidades con actividade real e nas que se ten debatido sobre as alternativas políticas e sociais ao actual sistema, partindo sempre da necesidade de actuar na sociedade. E nalgunhas delas téñense producido encontros multitudinarios con políticos como Chávez, Lula, Evo, Correa, etc?, líderes de procesos que coas súas contradicións e partindo das súas realidades concretas tentan mudar o mundo en interese das maiorías, e todos eles teñen como un dos seus principais obxectivos crear un instrumento político conscientes de que é fundamental para poder avanzar e resistir os ataques do imperialismo.

Desde hai uns anos os sectores máis preclaros e menos subsidiarios do egocentrismo e do eurocentrismo veñen advertindo do perigo de considerarse o embigo do mundo ou a verdadeira e única representación dos excluídos; conscientes de que a maioría das persoas que asisten ás sesións do Foro Social Mundial non son nin por estración social nin intelectual representativas da maioría da sociedade e de que se non se acordan propostas para a acción todo queda nun diletante debate entre aqueles que non teñen problemas. Como advertiu un asiduo participante nas edicións do FSM, o marxista exipcio Samir Amin, se non se abre ás organizacións políticas e non deixan de ser tan determinantes as ONGs occidentais e aqueles que non representan nada quedará convertido nun instrumento máis para a auto-satisfación de algúns, dado que loitas moi importantes no mundo non están presentes no Foro Social Mundial.